YARGITAY KARARI
DAİRE : Hukuk Genel Kurulu
ESAS NO : 2021/329
KARAR NO : 2023/284
KARAR TARİHİ : 29.03.2023

MAHKEMESİ : … Bölge Adliye Mahkemesi 14. Hukuk Dairesi

Taraflar arasındaki kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davasından dolayı yapılan yargılama sonunda İlk Derece Mahkemesince davanın kabulüne karar verilmiştir.
Kararın davacı idare vekili ve davalılardan … vekili tarafından istinaf edilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesince, davacı idare ve davalı … vekillerinin istinaf itirazları yerinde olmadığı gerekçesiyle hükmedilen harç düzeltilerek yeniden karar verilmiştir.
Bölge Adliye Mahkemesi kararına karşı davacı idare vekili ve davalı … vekilinin temyiz isteminde bulunması üzerine karar, Yargıtay 5. Hukuk Dairesince yapılan inceleme sonunda bozulmuş, Bölge Adliye Mahkemesi tarafından Özel Daire bozma kararına karşı direnilmiştir.
Direnme kararı davacı idare vekili tarafından temyiz edilmekle; kesinlik, süre, temyiz şartı ve diğer usul eksiklikleri yönünden yapılan ön inceleme sonucunda, temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten sonra Tetkik Hâkimi tarafından hazırlanan gündem ve dosyadaki belgeler incelenip gereği düşünüldü:
I. DAVA
Davacı idare vekili dava dilekçesinde; … ili … ilçesi … köyü 504 parsel sayılı taşınmazla ilgili olarak … projesi kapsamında kamu yararı kararı alındığını, buna göre taşınmazın kamulaştırılması gerektiğini, taşınmaz malikinin uzlaşmaya çağrılmasına rağmen uzlaşmayı kabul etmediğini belirterek dava konusu taşınmaz hakkında kamulaştırma bedelinin tespiti ile Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü adına tesciline karar verilmesini talep etmiştir.
II. CEVAP
Davalılardan … vekili cevap dilekçesinde; taşınmazın arsa vasfında olduğunu, köy yerleşim alanı içerisinde konut ve ticari amaçlı olarak kullanıldığını, taşınmazın üzerinde davalıya ait 4 dükkân ve konutların olduğunu, m2 birim fiyatının 1.000,00 TL’den az olmayacak şekilde tespitini talep ettiklerini, müvekkili ile diğer davalılar arasında 1985 yılında miras paylaşımının yapıldığını ve bu paylaşım neticesinde taşınmazın tamamının davalı müvekkiline kaldığını belirterek Kamulaştırma Kanunu’ndaki hususlar nazara alınmak suretiyle bedelin tespitini savunmuştur.
III. İLK DERECE MAHKEMESİ KARARI
İlk Derece Mahkemesinin 02.10.2017 tarihli ve 2017/40 Esas, 2017/436 Karar sayılı kararıyla; ilgili kurumlardan taşınmazın niteliğine ilişkin celp edilen kayıtlar sonrasında bilirkişiler marifeti ile yapılan keşif sonucunda alınan raporda; taşınmazın niteliği, bulunduğu yeri, belediye sınırları, imar planı durumu, köy yerleşik alanı sınırları, taşınmazın üzerinde bulunan inşai ve zirai unsurlar ile ilçeye ve ana yola olan mesafesi baz alınmak suretiyle taşınmazın kamulaştırma bedelinin hesaplandığı gerekçesiyle davanın kabulüne; 504 parsel sayılı taşınmazın tamamının kamulaştırılması nedeniyle bedelinin 553.595,91 TL olarak kabul ve tespitine, tespit edilen kamulaştırma bedeline 21.05.2017 tarihinden karar tarihi olan 02.10.2017 tarihine kadar geçen süre için yasal faiz uygulanmasına, tapu kaydının iptali ile davacı … adına tapuya tesciline, kamulaştırma bedeli olarak tespit edilen 553.595,91 TL’nin … Asliye Hukuk Mahkemesinin 2015/225 Esas sayılı dava dosyasının sonucuna göre belirlenecek hak sahibi tapu maliklerine ödenmesine, ödemenin 2015/225 Esas sayılı dava dosyasının neticelenmesine kadar bekletilmesine karar verilmiştir.
IV. İSTİNAF
A. İstinaf Yoluna Başvuranlar
İlk Derece Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davacı idare vekili ve davalı … vekili istinaf başvurusunda bulunmuştur.
B. Gerekçe ve Sonuç
Bölge Adliye Mahkemesinin 27.09.2018 tarihli ve 2018/1606 Esas, 2018/2261 Karar sayılı kararıyla; zemin bedeli ve objektif değer artış uygulamasının doğru olduğu, dava konusu taşınmaz üzerindeki yapılara bedel tespit edilirken, yapının konumu ve ticari getirisi nedeniyle resmi birim fiyatları dışında ‘şerefiye’ adı altında ilaveler yapılması doğru değilse de, davacı idarenin istinaf dilekçesinde yapı bedelinin tespiti ile ilgili herhangi bir itirazda bulunmadığı, kısmen fındıklık ve kısmen de sulu tarım arazisi nitelindeki taşınmaza net ürün geliri esas alınarak zeminine ve üzerindeki yapı ve ağaçlara bedel tespit edilmesinde ve tespit olunan miktarın bloke ettirilerek mülkiyet ihtilafına ilişkin … Asliye Hukuk Mahkemesinin 2015/225 Esas sayılı dava sonunda hak sahibi olduğu kesinleşen tarafa ödenmek üzere bankada üçer aylık vadeli hesapta tutulmasına dair ilk derece mahkemesince verilen karara karşı davacı idare ve davalılardan … vekillerinin istinaf itirazları yerinde olmadığı ancak … harçtan muaf olup, bu itibarla harca karar verilmemesi gerektiği gerekçesiyle davanın kabulü ile 504 parsel sayılı taşınmazın tamamının kamulaştırılması nedeniyle bedelinin 553.595,91 TL olarak kabul ve tespitine, tespit edilen kamulaştırma bedeline 21.05.2017 tarihinden karar tarihi olan 02.10.2017 tarihine kadar geçen süre için yasal faiz uygulanmasına, 504 parsel sayılı taşınmazın tamamının tapu kaydının iptaline, davacı … adına tapuya tesciline, kamulaştırma bedeli olarak tespit edilen ve bankada bloke edilen 553.595,91 TL’nin tapu maliklerine şimdilik ödenmeyerek … Asliye Hukuk Mahkemesinin 2015/225 Esas sayılı dava dosyasının kesinleşmesi sonucunda belirlenecek hak sahibi tapu malik ya da maliklerine ödenmek üzere bankada üçer aylık vadeli hesapta tutulmasına, taşınmazın tapu kütüğüne şerh edilmiş haciz, ipotek, intifa hakkı, ihtiyati tedbir gibi her türlü takyidatların kamulaştırma bedeline yansıtılmasına karar verilmiştir.
V. BOZMA VE BOZMADAN SONRAKİ YARGILAMA SÜRECİ
A. Bozma Kararı
1. Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davacı idare vekili ve davalı … vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
2. Yargıtay 5. Hukuk Dairesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile;
“…Dava, 4650 sayılı Kanunla değişik 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 10. maddesine dayanan kamulaştırma bedelinin tespiti ve kamulaştırılan taşınmazın davacı idare adına tescili istemine ilişkindir.
İlk derece mahkemesince davanın kabulüne ilişkin olarak verilen karara karşı, davacı idare vekili ile davalılardan … vekili tarafından yapılan istinaf başvurusunun … Bölge Adliye Mahkemesinin 14. Hukuk Dairesince kabulü ile HMK’nun 353/1-b-2 maddesi uyarınca, ilk derece mahkemesinin kararı kaldırılmak suretiyle yeniden hüküm kurulmuş, bu karar davacı idare vekili ile davalılardan … vekilince temyiz edilmiştir.
Dosyada bulunan kanıt ve belgelere, kararın dayandığı gerekçelere göre; tarım arazisi niteliğindeki … ili, … ilçesi, … köyü 504 parsel sayılı taşınmazın zemininin 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 11/1-f maddesi uyarınca olduğu gibi kullanılması halinde getireceği net geliri üzerinden bilimsel yolla değerinin tespit edilmesinde, üzerinde bulunan yapıya aynı kanunun 11/1-h maddesi uyarınca resmi birim fiyatları esas alınıp yıpranma payı düşülerek, ağaçlara ise yaş, cins ve verim durumlarına göre değer biçilmesine ve tespit edilen bedelin bloke ettirilerek hükmün kesinleşmesi beklenmeden davalı tarafa ödenmesine ilişkin ilk derece mahkemesinden verilen karara karşı davacı idare vekili ile davalı … vekili tarafından yapılan istinaf başvurusunun kabulü ile hükmün harca ilişkin bendinin HMK’nun 353/1-b-2 maddesi uyarınca düzeltilerek yeniden esas hakkında karar verilmesinde bir isabetsizlik görülmemiştir.
Bu nedenle davalı … vekilinin temyizi yerinde değildir.
Davacı idare vekilinin temyizine gelince;
Dava konusu taşınmaz üzerinde bulunan yapı yönünden resmi birim fiyatlarına göre hesaplanan bedelden yıpranma payı düşülerek bulunan miktara hükmedilmesi gerekirken, yapının köy merkezine yakın durum bulunması, ulaşım ağlarına yakın olması, bölgenin önemli bir turizm potansiyelinin olması gibi yasal olmayan gerekçelerle bedeline 60.000 TL şerefiye eklenmek suretiyle fazla bedel tespiti,
Doğru görülmemiştir…” gerekçesiyle karar bozulmuştur.
B. Bölge Adliye Mahkemesince Verilen Direnme Kararı
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda tarih ve sayısı belirtilen kararı ile; davacı idare vekili istinaf dilekçesinde; taşınmazın zemin bedelinin düşük belirlendiğini, bu bağlamda zemin bedelinin tespiti sırasında objektif artış oranının yüksek, kapitalizasyon faiz oranının düşük alındığını ve resmi tarım verilerine uyulmadığını ileri sürdüğü, yapı bedelinin tespiti konusunda ise hiç bir itirazda bulunmadığı, hükme esas alınan bilirkişi raporunda taşınmazın arazi niteliğinde olduğu ve yüzölçümün de çok küçük olması nedeniyle arazi bedeline ne miktarda objektif artış eklenirse eklesin taşınmazın gerçek değerine ulaşma imkânı bulunmadığından şerefiye adı altında yapı bedelini artırmak suretiyle kamulaştırma bedelini tespit ettiği, idare tespitinde de yapı bedelinin, resmi birim fiyatlarından oldukça yüksek belirlendiği, davacının yapı yönünden istinaf itirazının olmadığı gerekçesiyle direnme kararı verilmiştir.
VI. TEMYİZ
A. Temyiz Yoluna Başvuranlar
Bölge Adliye Mahkemesinin yukarıda belirtilen direnme kararına karşı süresi içinde davacı idare vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
B. Temyiz Sebepleri
Davacı idare vekili temyiz dilekçesinde; direnme kararının hiçbir hukuki dayanağının bulunmadığını, taşınmazın tarla vasfında olduğunu, kapitalizasyon faizinin sulu arazide %5 kuru arazide %6 alınması gerektiğini, yasal olmayan gerekçe ile şerefiye bedeli eklenmesinin yerinde olmadığını, üretim masrafları toplamına sermaye faizi ve genel idare giderlerinin dâhil edilmediğini, kapitalizasyon faiz oranı belirlenirken dikkate alınması gereken unsurların tekrardan objektif değer artışı ile bedele yansıtılmasının mükerrer bedel artırımı olduğunu ileri sürerek direnme kararının bozulmasını talep etmiştir.
C. Uyuşmazlık
Direnme yoluyla Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık; 4650 sayılı Kanunla değişik 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 10 uncu maddesine dayanan kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil istemine ilişkin eldeki davada, davacı idare vekilinin istinaf dilekçesi göz önüne alındığında yapının alt katının işyeri olması ve merkeze çok yakın durumda bulunması gibi gerekçelerle şerefiye bedeli eklenmesinin yerinde olup olmadığı noktasında toplanmaktadır.
D. Gerekçe
1. İlgili Hukuk
1. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 342 nci maddesi; “(1) İstinaf yoluna başvurma, dilekçeyle yapılır ve dilekçeye, karşı tarafın sayısı kadar örnek eklenir.
(2) İstinaf dilekçesinde aşağıdaki hususlar bulunur:
a) Başvuran ile karşı tarafın davadaki sıfatları, adı, soyadı, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası ve adresleri.
b) Varsa kanuni temsilci ve vekillerinin adı, soyadı ve adresleri.
c) Kararın hangi mahkemeden verilmiş olduğu ve tarihi ile sayısı.
ç) Kararın başvurana tebliğ edildiği tarih.
d) Kararın özeti.
e) Başvuru sebepleri ve gerekçesi.
f) Talep sonucu.
g) Başvuranın veya varsa kanuni temsilci yahut vekilinin imzası.
(3) İstinaf dilekçesi, başvuranın kimliği ve imzasıyla, başvurulan kararı yeteri kadar belli edecek kayıtları taşıması durumunda diğer hususlar bulunmasa bile reddolunmayıp, 355 inci madde çerçevesinde gerekli inceleme yapılır.” hükmünü içermektedir.
2. 6100 sayılı Kanun’un 355 inci maddesi; “(1) İnceleme, istinaf dilekçesinde belirtilen sebeplerle sınırlı olarak yapılır. Ancak, bölge adliye mahkemesi kamu düzenine aykırılık gördüğü takdirde bunu resen gözetir.” şeklinde düzenlenmiştir.
2. Değerlendirme
1.Uyuşmazlığın çözümü açısından öncelikle istinaf kanun yolu ile ilgili kavram ve yasal düzenlemelerin irdelenmesinde yarar bulunmaktadır.
2. Bilindiği üzere ülkemizde iki dereceli yargı sistemi uygulanmakta iken, 2004 yılında kabul edilen 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun’un yürürlüğe girmesi ve 6100 sayılı Kanun ile istinaf kanun yolu hükümlerinin düzenlenmesi, bu düzenlemeye uygun olarak 20.07.2016 tarihinde bölge adliye mahkemelerinin faaliyete başlaması ile üç dereceli yargı sistemine geçilmiş bulunmaktadır.
3. İstinaf ile ilgili monografilerin karşılaştırmalı hukuka ilişkin bölümlerinde “geniş (tam) istinaf sistemi” ve “dar istinaf sistemi” ayrımına yer verilmektedir. Geniş istinaf sistemi davanın istinaf merciinde adeta yeniden görülmesi ve yeniden hükme bağlanması esasına dayanmaktadır. Dar istinaf sistemi ise ilk derece mahkemesinde hükme bağlanmış olan davanın yeniden görülmesinden ziyade o davada verilen hükmün denetlenmesi esasını benimsemektedir. Buna göre geniş istinafta ikinci derece mahkemesi önüne yeni vakıa ve deliller getirtilmesi konusunda bir sınırlama bulunmamakta, istinaf incelemesi istinaf dilekçesinde belirtilen hususlarla sınırlanmamakta, istinaf yoluna başvurmanın hükmün icrasını erteleyici etkisine getirtilen istisnalar sınırlı tutulmaktadır. Buna karşılık dar istinafta kanun yolu incelemesinin kural olarak istinaf dilekçesinde gösterilen sebeplerle sınırlı tutulduğu görülmekte, ikinci derece mahkemesinde yapılabilecek taraf işlemleri sınırlamalara tabi kılınmakta, yeni vakıa ve deliller ileri sürülmesi istisnai hâllerle sınırlı tutulmakta, istinaf incelemesi sırasında hükmün teminat karşılığında icrasına imkân veren hükümler bulunmaktadır. Hukuk Muhakemeleri Kanunumuz dar istinaf sistemini benimsemiştir. Gerçekten istinaf incelemesinin istinaf dilekçesinde belirtilen sebeplerle sınırlı tutulması, bölge adliye mahkemesinde yapılan istinaf incelemesinde kural olarak resen göz önünde tutulacak olanlar dışında ilk derece mahkemesinde ileri sürülmeyen savunmaların dinlenmemesi ve yeni delillere dayanılamaması ve bölge adliye mahkemesinin ilk derece mahkemesi kararını kaldırıp dosyayı bu mahkemeye geri göndermek konusunda geniş bir yetkiye sahip olması dar istinaf sistemine ait özelliklerdir (Ali Cem Budak: İlamat Torbası İstinaf Mahkemesi Karar İncelemeleri, … 2020, s. 25, 26).
4. İstinaf kanun yolu, 6100 sayılı Kanun’un sekizinci kısmının birinci bölümünün 341 ilâ 360 ıncı maddeleri arasında düzenleme altına alınmıştır.
5. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 342 nci maddesinde (§ ilgili hukuk) görüldüğü üzere maddenin son fıkrasında istinaf dilekçesinin maddede belirtilen hususları taşımaması durumunda başvurunun sonucuna ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Bu düzenlemeye göre; bölge adliye mahkemesince, istinaf dilekçesi, başvuranın kimliği ve imzasıyla, başvurulan kararı yeteri kadar belli edecek kayıtları taşıyorsa başvuru doğrudan reddedilmeyip, 355 inci madde çerçevesinde kararda “kamu düzenini ilgilendiren hususlarda istemle bağlı olmaksızın re’sen” gerekli incelemenin yapılması öngörülmüştür. Bununla istinaf dilekçesindeki bir usul eksikliği sebebiyle hak kaybının önlenmesi amaçlanmıştır.
6. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun özellikle 353 üncü maddesine bakıldığında istinaf sebebinin “ilk derece mahkemesi kararının usul veya esas yönünden hukuka uygun olmaması” şeklinde düzenlenmiş olduğu söylenebilir. Dolayısıyla istinaf sebepleri, temyiz sebeplerinden çok daha geniş bir çerçeve çizmektedir. Buradan hareketle istinaf dilekçesinde yer alan “istinaf sebepleri” bölge adliye mahkemesince yapılacak olan incelemenin sınırlarını çizmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Nitekim istinaf sebebinin gösterilmemesi hâlinde, hükümde kamu düzenine aykırı bir husus da bulunmuyorsa, istinaf talebi ön inceleme aşamasında reddedileceğinden, doğal olarak istinaf sebebinin bulunmadığı talebin de kamu düzenine aykırı bir yön bulunmaması hâlinde reddedilmesi gerektiği hususu tartışmasızdır.
7. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 355 inci maddesine (§ ilgili hukuk) göre; bölge adliye mahkemesi, incelemesini istinaf dilekçesinde belirtilen sebeplere bağlı olarak yapmak zorundadır. Temyiz incelemesinden farklı olarak, bölge adliye mahkemesinde yapılacak incelemede tarafların ileri sürdüğü sebeplerle bağlı kalınmasının nedeni, bölge adliye mahkemesinin ilk derece mahkemesi kararının kanuna aykırılığını tespit etmesi hâlinde, çoğu zaman yeniden yargılama yaparak yeni bir karar verebilmesidir. Ne var ki Yargıtayın temyiz sebepleri ile bağlı olmaksızın kanunun açık hükmüne aykırılık hâllerini inceleyebileceği öngörülmüş ise de, istinaf incelemesinde ileri sürülmediği için bölge adliye mahkemesince incelenmeyen bir konunun temyiz yolunda ileri sürülmesi durumunda Yargıtayın bu temyiz sebebini incelemesi mümkün değildir. Başka bir anlatımla temyiz incelemesinin sınırlarından biri ve en önemlisi, ileri sürülen temyiz sebebinin istinafta ileri sürülüp sürülmediği ve ileri sürülen sebeple ilgili bölge adliye mahkemesinin yaptığı değerlendirmenin hukuka aykırı olup olmadığı hususudur.
8. Özetle Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile düzenlenen istinaf sebeplerinin “kamu düzenine aykırılık” ve “taraflarca ileri sürülen” nedenler olmak üzere iki ayrımda incelenmesi gerekmektedir. Kamu düzenine aykırılık mutlak istinaf sebebidir ve bölge adliye mahkemesince kendiliğinden gözetilir. Bu nedenle kamu düzenine aykırı bir sebebin istinaf dilekçesinde ileri sürülüp sürülmemesinin de bir önemi bulunmamaktadır. Buna karşılık kamu düzenine aykırı olmayan istinaf sebeplerinin istinaf dilekçesinde mutlaka gösterilmesi gerekmektedir. Kamu düzenine aykırı olmayan bir istinaf sebebi istinaf dilekçesinde gösterilmemiş ise bölge adliye mahkemesince kendiliğinden dikkate alınamaz. Çünkü istinaf incelemesi, istinaf dilekçesinde belirtilen sebeplerle sınırlı olarak yapılır.
9. Somut olay ve dosya kapsamına göre; davacı idare vekili tarafından sunulan 19.02.2018 havale tarihli istinaf dilekçesi incelendiğinde, istinaf sebebi olarak sadece zemin bedelinin yüksek belirlendiğine ilişkin itirazların ileri sürüldüğü, buna karşılık davacı idare vekili tarafından yapı bedeline yönelik herhangi bir itirazda bulunulmadığı anlaşılmaktadır. Bölge adliye mahkemesince davacı idare vekili ve davalılardan … vekilinin istinaf itirazları reddedilmek suretiyle kamu düzenine ilişkin olan harç yönünden ilk derece mahkemesi kararı kaldırılmak suretiyle yeniden karar verilmiştir. Bu itibarla bölge adliye mahkemesince, istinaf sebepleri ile bağlı kalınarak karar verilmesinde bir isabetsizlik bulunmamaktadır.
10. Hâl böyle olunca Bölge Adliye Mahkemesince yukarıda açıklanan hususlara değinilerek verilen direnme kararı usul ve yasaya uygun olup yerindedir.
11. Ne var ki davacı idare vekilinin diğer temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın Özel Daireye gönderilmesi gerekir.
VII. KARAR
Açıklanan sebeplerle;
Direnme uygun olduğundan, davacı idare vekilinin diğer temyiz itirazları ile ilgili inceleme yapılması için dosyanın YARGITAY 5. HUKUK DAİRESİNE GÖNDERİLMESİNE,
29.03.2023 tarihinde oy birliğiyle kesin olarak karar verildi.