YARGITAY KARARI
DAİRE : Hukuk Genel Kurulu
ESAS NO : 2020/227
KARAR NO : 2021/86
KARAR TARİHİ : 16.02.2021
MAHKEMESİ :İş Mahkemesi
1. Taraflar arasındaki “işçilik alacağı” davasından dolayı yapılan yargılama sonunda, İzmir 10. İş Mahkemesince verilen davanın kısmen kabulüne ilişkin karar davalı vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine Yargıtay (Kapatılan) 22. Hukuk Dairesi tarafından yapılan inceleme sonunda bozulmuş, Mahkemece Özel Daire bozma kararına karşı direnilmiştir.
2. Direnme kararı davalı vekili tarafından temyiz edilmiştir.
3. Hukuk Genel Kurulunca dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
I. YARGILAMA SÜRECİ
Davacı İstemi:
4. Davacı vekili dava dilekçesinde; müvekkilinin davalının asıl işverenliğinde alt işveren işçisi olarak çalıştığını, iş sözleşmesinin haklı neden bulunmaksızın feshedildiğini, en son aylık brüt 729,00TL olan ücretinin yanında günlük 5,00TL yemek ve 4,00TL servis yardımlarından yararlandığını, fazla çalışma ve yıllık izin ücreti alacaklarının ödenmediğini, davanın belirsiz alacak davası olarak açıldığını belirterek, bir kısım işçilik alacaklarının davalıdan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı Cevabı:
5. Davalı … vekili cevap dilekçesinde; müvekkilinin taraf sıfatının bulunmadığını, dava konusu alacaklar belirsiz olmadığından hukuki yarar yokluğundan davanın reddinin gerektiğini, davacının alacağının bulunmadığını, zamanaşımı itirazında bulunduklarını belirterek davanın reddini savunmuştur.
Mahkeme Kararı:
6. İzmir 10. İş Mahkemesinin 18.03.2013 tarihli ve 2012/290 E., 2013/114 K. sayılı kararı ile; davalının, iş sözleşmesinin haklı nedenle feshedildiğini ispatlayamadığı, davacının yıllık izin ücreti alacağının bulunduğu, tanık beyanlarına göre fazla çalışma ücreti alacağına da hak kazandığı gerekçesiyle davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Özel Daire Bozma Kararı:
7. İzmir 10. İş Mahkemesinin yukarıda belirtilen kararına karşı süresi içinde davalı vekili temyiz isteminde bulunmuştur.
8. Yargıtay (Kapatılan) 22. Hukuk Dairesinin 15.10.2014 tarihli ve 2013/17502 E., 2014/27864 K. sayılı kararı ile; davalı vekilinin sair temyiz itirazlarının reddine karar verildikten sonra “…Somut olayda, mahkemece, davacı şahitlerinin beyanlarına göre, davacının haftanın beş günü sabah 07.00 – akşam 19.00 saatleri arasında günde oniki saat çalıştığı, birbuçuk saat ara dinlenmesinin düşülmesiyle günde onbuçuk saat; cumartesi günleri ise 07.00 – 14.00 saatleri arasında yarım saat ara dinlenmesinin düşülmesiyle günde altıbuçuk saat olmak üzere haftada toplam ellidokuz saat çalıştığı, haftalık kanuni çalışma süresi kırkbeş saatin düşülmesiyle haftada ondört saat fazla çalışma yaptığı kabul edilmiş ise de, davalı şahitlerinin beyanlarına göre mesai gün ve saatlerinin haftanın beş günü 08.00-18.00 saatleri arasında günlük on saat olduğu, bir saat ara dinlenmesinin düşülmesiyle günlük dokuz saat, haftalık kırkbeş saat çalışıldığı ve fazla çalışma yapılmadığı anlaşılmaktadır. Davacı şahitlerinin işverene karşı dava açmış olmaları sebebiyle husumetlerinin bulunduğu, Dairemizden onanarak kesinleşen 2012/26775 ve 26768 esas sayılı dosyalarda işyerinde fazla çalışma yapılmadığının tesbit edildiği ve davalı işyerinin öğrenim görülen Kamu işyeri olup, hafta tatillerinde çalışma olmadığının kabulünün hayatın olağan akışına daha uygun olduğu dikkate alındığında, fazla çalışma ücreti talebinin reddi yerine kabulüne karar verilmesi usul ve kanuna aykırı olup bozmayı gerektirir…” gerekçesiye karar bozulmuştur.
Direnme Kararı:
9. İzmir 10. İş Mahkemesinin 10.07.2015 tarihli ve 2015/124 E., 2015/366 K. sayılı kararı ile; davacıyla aynı dönemde davalıya ait işyerinde çalıştığı anlaşılan ve davacı ile aynı işi yapan …’ün davalı aleyhine açtığı davada fazla çalışma ücreti alacağına hükmedildiği ve verilen kararın Yargıtay tarafından onandığı, toplanan delillerle de davacının fazla çalışma yaptığının sabit olduğu gerekçesiyle direnme kararı verilmiştir.
Direnme Kararının Temyizi:
10. Direnme kararı süresi içinde davalı vekili tarafından temyiz edilmiştir.
Mahkemenin Ek Kararı:
11. İzmir 10. İş Mahkemesinin 16.10.2015 tarihli ve 2012/290 E., 2013/114 sayılı ek kararı ile; mahkemece verilen 10.07.2015 tarihli ve 2015/124 E., 2015/366 K. sayılı kararın davalı vekili Av. …’a 18.08.2015 tarihinde tebliğ edilmesi üzerine kararın davalı vekili tarafından 09.09.2015 tarihli dilekçe ile temyiz edildiği, 8 günlük temyiz süresi geçtikten sonra kararın temyiz edildiği anlaşıldığından davalı vekilinin temyiz isteminin reddine karar verilmiştir.
Ek Kararın Temyizi:
12. Mahkemece verilen ek karar davalı vekili tarafından temyiz edilmiştir.
II. UYUŞMAZLIK
13. Direnme yolu ile Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık; somut olayda, davacı tanıklarının davalı aleyhine dava açmaları sebebiyle davalı ile husumetli olup olmadığı, Yargıtay denetiminden geçen emsal dosyalarda fazla çalışma yapılmadığının kabul edilip edilmediği ve davalı işyerinin öğrenim görülen kamu işyeri olduğu gerekçesiyle hafta tatillerinde çalışma yapılmadığının hayatın olağan akışına daha uygun olup olmadığı, buradan varılacak sonuca göre davacının fazla çalışma ücretine hak kazanıp kazanmadığı noktasında toplanmaktadır.
III. ÖN SORUN
14. Hukuk Genel Kurulunda yapılan görüşmeler sırasında işin esasının incelenmesinden önce,
1- Mahkemece direnme kararının kanuni süresi geçtikten sonra temyiz edildiği gerekçesiyle 16.10.2015 tarihli ek karar ile davalı vekilinin temyiz isteminin reddine karar verildiği, davalı vekili tarafından kanuni süresi içerisinde temyiz isteminin reddine ilişkin ek kararın temyiz edildiği somut olayda, UYAP sistemindeki kayıtlar dikkate alındığında direnme kararının süresinde temyiz edilip edilmediği, buradan varılacak sonuca göre temyiz isteminin reddine ilişkin ek kararın kaldırılmasının gerekip gerekmediği,
2- Ek kararın kaldırılması gerektiğinin kabulü hâlinde ise, “Davalı tarafın harçtan muaf olduğu nispi karar ve ilam harcına tabi bir davada dava açılırken yatırılan maktu karar ve ilam harcının yeterli olup olmadığı, böyle bir davanın kısmî dava olarak açılması ve ıslah yapılmak suretiyle dava değerinin arttırılması halinde ıslah edilen miktar için nispi karar ve ilam harcının tamamlanması gerekip gerekmediği ayrıca; bu tür bir davanın belirsiz alacak davası olarak açılması halinde alacağın sonradan belirlenen miktarı için nispi karar ve ilam harcının tamamlanmasının gerekip gerekmediği” konulu içtihadı birleştirme başvurusuna ilişkin olarak Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulunun 16.10.2020 tarihli ve 2018/4 E., 2020/2 K. sayılı kararı ile “İçtihatların birleştirilmesine karar verilebilmesi için, içtihat aykırılığına konu kararların devamlılık arz etmesinin gerekmesi ve Yargıtay’ın Özel Dairelerinin yerleşmiş kararlarına aykırılık teşkil eden Hukuk Genel Kurulunun sadece 03.11.2010 tarih ve 2010/10-550/561 sayılı kararının bulunması karşısında, içtihatların birleştirilmesine yer olmadığı” şeklinde karar verildiği dikkate alındığında, davalı … Enstitüsünün harçtan muaf olduğu nispi karar ve ilam harcına tabi olan eldeki davada, dava açılırken maktu yatırılan peşin harcın usul ve yasaya uygun şekilde tamamlanmasının gerekip gerekmediği hususları ön sorun olarak değerlendirilmiştir.
IV. GEREKÇE
(1) numaralı ön sorun yönünden:
15. Karar tarihinde yürürlükte bulunan 30.01.1950 tarihli ve 5521 sayılı mülga İş Mahkemeleri Kanunu’nun 02.03.2005 tarihli ve 5308 sayılı Kanun ile değişmeden önceki 8. maddesine göre iş mahkemelerince verilen kararlara karşı temyiz süresi sekiz gün olarak belirlenmiştir.
16. Bununla birlikte, temyiz usul ve işlemlerinde 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (6100 sayılı HMK) geçici 3. maddesi yollamasıyla uygulanmakta olan 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu (HUMK) hükümleri uygulanmaktadır.
17. Bölge adliye mahkemelerinin göreve başlama tarihinden önce verilen kararlar bakımından uygulanmasına devam olunan mülga 1086 sayılı HUMK’nın 431. maddesine göre temyiz istemi dilekçe vermek suretiyle yapılır.
18. Somut olayda, mahkemece 16.10.2015 tarihli ek karar ile davalı vekiline direnme kararının 18.08.2015 tarihinde tebliğ edildiği, davalı vekilinin ise 09.09.2015 tarihli dilekçesi ile süresi geçtikten sonra direnme kararını temyiz ettiği gerekçesiyle temyiz isteminin reddine karar verildiği, bu kararın davalı vekiline 03.11.2015 tarihinde tebliğ edilmesi üzerine davalı vekilinin 10.11.2015 havale tarihli dilekçesi ile ek kararı temyiz ettiği anlaşılmaktadır.
19. Davalı vekili 10.11.2015 tarihli ek kararın temyizine ilişkin dilekçesinde, 24.08.2015 tarihli temyiz dilekçesinin UYAP sistemine yüklendiği sırada oluşan hata sebebiyle İzmir 8. İş Mahkemesinin 2014/286 Esas sayılı dosyası içerisine girdiğini, bu hususta kendilerine bir uyarı gelmediğini, bunun üzerine 09.09.2015 tarihli ıslak imzalı temyiz dilekçesini verdiklerini beyan etmiş ve dilekçe ekinde buna ilişkin UYAP Avukat Portalından alındığı anlaşılan ekran görüntü çıktısını sunmuştur.
20. UYAP sistemi kayıtlarında yapılan incelemede, davalı vekili Av. … tarafından 24.08.2015 tarihinde temyiz dilekçesinin oluşturularak havale edildiği, ayrıca İzmir 8. İş Mahkemesi zabıt kâtibi tarafından da temyiz dilekçesinin 24.08.2015 tarihinde okunduğu görülmektedir.
21. Davalı vekilince temyiz dilekçesinin UYAP sistemine 24.08.2015 tarihinde yüklendiği ve bu suretle temyiz iradesinin ortaya konulduğu anlaşıldığından, gerekçeli kararın tebliği edildiği 18.08.2015 tarihine göre davalı vekilinin direnme kararını süresinde temyiz ettiği kabul edilmiştir.
22. Hâl böyle olunca, mahkemece davalı vekilinin temyiz isteminin reddine ilişkin 16.10.2015 tarihli ek kararın ortadan kaldırılmasına oy birliği ile karar verilerek, diğer ön sorunun değerlendirilmesine geçilmiştir.
(2) numaralı ön sorun yönünden:
23. Bilindiği üzere kamu hizmetlerinin yürütülmesi için gerekli olan mali kaynağın sağlanması amacıyla Devletin egemenlik gücüne dayanarak koyduğu mali yükümlülüklerden kaynaklanan alacakları genel olarak kamu alacakları olarak nitelendirilir.
24. Devletin kamu alacağını oluşturan gelir kaynaklarından birini de, kamu hizmetlerinden yararlananların ödedikleri harçlar oluşturmaktadır. Harçların oluşturduğu yükümlülük, teoride, “masrafı karşılama” ve “faydalanma” ilkelerine dayandırılmaktadır. Masrafları karşılama ilkesine göre harç, hizmetin gerektirdiği maliyetle ölçülürken; faydalanma ilkesinde hizmetin maliyeti değil, yükümlü için taşıdığı değer esas alınmaktadır.
25. Bu açıklamalar karşısında harç; bazı kamu hizmetlerinden yararlanan ve hatta kanun hükmü ile yararlanmak zorunda bırakılan özel ve tüzel kişilerin, özel menfaatlerine ilişkin olarak, kamu kuruluşlarının hizmetlerinden yararlanmaları karşılığında, belli bir ölçüde bu hizmetlerin maliyetine katılmaları amacıyla konulan ve zor unsuruna dayanan mali yükümlülükler olarak tanımlanabilir (Pınar, B.: Yargı ve İcra Harçları, Ankara 2009, s.1-3).
26. Diğer bir deyişle “…harç; muhtelif kanunların konusunda bulunan adli ve idari hizmetlerde ve bu hizmetin gerektirdiği kırtasiye ve formalite masraflarını karşılamak mülahazasıyla hakiki ve hükmi şahıslardan hazinece alınan bir paradır. Yapılan işler ve görülen hizmet amme hizmetinden ziyade, kişilerin şahsına ve menfaatine ilişkindir.” (Yargıtay İçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulunun 23.12.1976 tarihli ve 1976/7 E., 1976/6 K. sayılı kararı).
27. Harçlar konusunda genel düzenleme içeren, 492 sayılı Harçlar Kanunu’nun (492 sayılı Kanun/Harçlar Kanunu/Kanun) gerekçesinde harcın tanımı “fertlerin özel menfaatlerine ilişkin olarak, kamu kurumları ve hizmetlerinden yararlanmaları karşılığında yaptıkları ödemelerdir” biçiminde yapılmıştır. Bu tanım, Anayasa Mahkemesinin 31.03.1987 tarihli ve 1986/20 E., 1987/9 K.; 14.02.1991 tarihli ve 1990/18 E., 1991/4 K.; 28.09.1995 tarihli ve 1995/24 E., 52 K. sayılı kararlarında da yer almıştır.
28. Bir hizmetin harç konusu olabilmesi için; kişinin bir kamu kuruluşundan yararlanması, kişilere kamu eliyle özel bir çıkar sağlanması ve kamu idaresinin kişinin bir işiyle uğraşması gerekir (Yargıtay İçtihadı Birleştirme Hukuk Genel Kurulunun 07.12.1964 tarihli ve 1964/3 E., 1964/5 K. sayılı kararı).
29. Bir kamu hizmetinden dolayı harç alınabilmesi, bu hizmetin kanunla belirlenmesine ve bu hususla ilgili harç alınmasına ilişkin düzenlemelerin de kanunda yer almasına bağlıdır.
30. Nitekim 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 73. maddesinin üçüncü bendi “Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.” hükmünü içermektedir.
31. Bahsi geçen Anayasa hükmünün vergi, resim ve harç gibi parasal yükümlülüklerin veya bunlardan bağışıklığın, kapsam ve içeriğinin hiçbir kuşkuya yer vermeyecek biçimde ve açıkça gösterilmesi amacına yönelik bulunduğu bellidir.
32. O hâlde, harca ilişkin bir kanun hükmünün yorumu ve uygulanmasında, bu ilke ve amaç gözden uzak tutulmamalıdır. Aksi hâlde, kişi ve kurumların yasal dayanağı olmayan bir yükümlülük altına alınmaları veya Devletin önemli bir gelir kaynağından yoksun bırakılması gibi, kanun koyucunun amacına aykırı ve sakıncalı sonuçların doğmasına yol açılmış olur.
33. Bu kanunilik ilkesine paralel olarak, 492 sayılı Harçlar Kanunu’nun 1. maddesinde, bu Kanuna göre alınacak harçlar arasında, diğer harçlar yanında yargı harçları da bulunmaktadır. Aynı Kanunun 2. maddesinde ise, yargı işlemlerinden bu Kanuna bağlı (1) Sayılı Tarifede yazılı olanların yargı harçlarına tabi olduğu vurgulanmıştır.
34. Anayasa Mahkemesi’nin 17.03.2010 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 2009/27 E., 2010/9 K. sayılı kararında da belirtildiği üzere; “…diğer harçlarda olduğu gibi yargı harçlarında da kural; harcın davayı açan veya harca mevzu olan işlemin yapılmasını isteyen kişi tarafından ödenmesidir. Ancak yargı yoluna başvurmak, başvuran kişiye bir harç yükümlülüğü yüklediği gibi, başvuranın haklı çıkması hâlinde bu yükümlülük yer değiştirmekte ve davada haksız çıkan tarafa yükletilmektedir. Bu nedenle nispi harca tabi davalarda, yargılama sonunda ödenecek harç miktarıyla birlikte, harcın gerçek sorumlusu da mahkeme kararıyla belirlenmektedir.”.
35. Yargı harçları; mahkeme harçları, icra ve iflas harçları, ticaret sicili harçları ve diğer harçlar olarak dört başlık altında toplanmıştır. Mahkemelerde ödenecek harçlar ise başvurma harcı, celse harcı, karar ve ilam harcı, temyiz, istinaf ve itiraz harçları ile keşif harcıdır.
36. Gereksiz davaların açılmasının ve diğer tarafın haksız yere ızrar edilmesinin önlenmesi için ihdas edilen karar ve ilam harcı, yargılama giderlerinin de önemli bir kısmını oluşturmaktadır.
37. Karar ve ilam harcı, maktu ve nispi olmak üzere iki çeşittir (492 sayılı Harçlar Kanunu m. 15, 21, (1) Sayılı Tarife (A)-III).
38. Bu anlamda davanın maktu veya nispi harca tabi olup olmaması, kural olarak dava konusunun para ile değerlendirilebilir olup olmamasına göre değişmektedir.
39. Nispi harç, konusu belli bir değerle (para veya para ile değerlendirilebilen bir şey) ilgili davalarda, hüküm altına alınan değer üzerinden Tarifedeki belli nispete göre alınan harçtır ( (1) Sayılı Tarife, (A)-III/1-a).
40. Maktu harç ise konusu belli bir değerle tespit edilemeyen davalarda ve davanın reddine ilişkin kararlardan alınan harçtır ( (1 Sayılı Tarife, (A)-III/2-a).
41. Harçlar Kanunu’nun “Nispi harçlarda ödeme zamanı” başlığını taşıyan 28/1-a alt bendinin birinci cümlesi; “Karar ve ilam harçlarının dörtte biri peşin, geri kalanı kararın tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir. ” şeklindedir.
42. Kanunun 32. maddesinin birinci cümlesinde ise “Yargı işlemlerinden alınacak harçlar ödenmedikçe müteakip işlemler yapılmaz” hükmü yer almaktadır. Bu hükmün, itiraz yoluyla Anayasaya aykırılığının yerel mahkemelerce ileri sürülmesi üzerine Anayasa Mahkemesi, 17.03.2010 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 2009/27 E., 2010/9 K. sayılı kararı ile, 492 sayılı Kanunun 32. maddesinin birinci cümlesinin Anayasaya aykırı olmadığına ve itirazın (iptal isteminin) reddine karar vermiştir. Anayasa Mahkemesi kararının gerekçesinde ise “…Yargılama sürecinde, yasayla harca tabi kılınmış bir hizmetten yararlanmak isteyen ilgili (davalı veya davacı), genel kurallar uyarınca harcını ödeyerek bu hizmetten yararlanabilir. Dava açan veya yargılama sırasında harca tabi bir işlemin yapılmasını isteyen tarafın, harç ödemeden devam eden işlemlerin yapılmasını isteyerek bireysel bir menfaat elde etmesi, harçların konuluş amaçlarına aykırılık oluşturur.
Yargı işlemlerinden alınacak harçlar ödenmedikçe müteakip işlemlerin yapılmayacağını belirten kural, bireylerin özel menfaatleriyle ilgili olarak yargı hizmetinden yararlanmalarını, bu hizmetin karşılığı olan harcın ödenmesi koşuluna bağladığından, hak arama özgürlüğünü sınırlandıran bir nitelik taşımamaktadır.
Açıklanan nedenlerle itiraz konusu kural, Anayasa’nın 36’ncı maddesine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.” ifadelerine yer verilmiştir.
43. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 120. maddesine göre de “Davacı, yargılama harçları ile her yıl Adalet Bakanlığınca çıkarılacak gider avansı tarifesinde belirlenecek olan tutarı, dava açarken mahkeme veznesine yatırmak zorundadır.”.
44. Hukuk Genel Kurulunun 06.06.2018 tarihli ve 2017/13-1984 E., 2018/1172 K.; 10.11.2020 tarihli ve 2015/(22)9-2356 E., 2020/864 K.; 01.12.2020 tarihli ve 2015/(22)9-219 E., 2020/968 K.; 15.12.2020 tarihli ve 2018/(22)9-692 E., 2020/1026 K. sayılı kararlarında da aynı hususlara işaret edilmiştir.
45. Yapılan bu açıklamalar ışığında, somut olayda dava değeri para ile ölçülebilir nitelikte olduğundan 492 sayılı Harçlar Kanunu’nun 28. maddesinin 1-a alt bendi gereğince dava değeri üzerinden hesaplanacak karar ve ilam harcının dörtte birinin peşin olarak ödenmesi gerekmektedir. Bununla birlikte davacı, dava açarken nispi peşin harç yatırmayıp sadece maktu harç yatırdığından ve buna göre Harçlar Kanunu’nun 32. maddesi gereğince herhangi bir işlem yapılamayacağından, mahkemece harç eksikliğinin tamamlattırılması ve daha sonra işin esasının incelenmesi gerekmektedir.
46. Belirtmek gerekir ki, dava açarken peşin nispi harç ödeme yükümlüsünün davacı olduğu gözetildiğinde, davalı tarafın harç ödemekten muaf olması, davacıyı harç ödeme yükümlülüğünden kurtarmak anlamına gelmeyecektir.
47. Nitekim davalı tarafın harçtan muaf olması, yargılama sonucunda davanın kabul edilmesi durumunda harç yükümlüsü davalı olacağından mahkemece hükmedilecek karar ve ilâm harcının belirlenmesi noktasında dikkate alınması gereken bir husustur.
48. Hukuk Genel Kurulunda yapılan görüşmeler sırasında; somut olayda usul ekonomisi ilkesi, 6100 sayılı HMK’nın 302, 492 sayılı Harçlar Kanunu’nun 13, değişiklik yapılan 28. ve 33. maddelerinin 32. madde ile birlikte değerlendirilmesi gerektiği, Hukuk Genel Kurulunun 03.11.2010 tarihli ve 2010/10-550 E., 2010/561 K. sayılı kararı da gözetildiğinde nispi harca tabi ve davalı tarafın harçtan muaf olduğu eldeki davada davanın reddi hâlinde alınması gereken harcın maktu harç olduğu, alınabilecek nispi karar ve ilam harcı bulunmadığı, peşin harcın ¼ nispi harç yerine maktu harç olduğu, davacıya yüklenmesi olanaklı olmayan ve ilam aşamasında tamamlama harcı alınması gerekmediğinden önsorununun bulunmadığı görüşü ileri sürülmüş ise de, bu görüş Kurul çoğunluğu tarafından benimsenmemiştir.
49. Hâl böyle olunca, direnme kararının işin esasına yönelik temyiz itirazları incelenmeksizin açıklanan usuli nedenle bozulması gerekmiştir.
V. SONUÇ:
Açıklanan nedenlerle;
1- Davalı vekilinin temyiz talebinin süreden reddine ilişkin mahkemece verilen 16.10.2015 tarihli ek kararın ORTADAN KALDIRILMASINA oy birliği ile,
2- Davalı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile direnme kararının 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun geçici 3. maddesine göre uygulanmakta olan 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 429. maddesi gereğince usulden BOZULMASINA oy çokluğu ile,
Bozma nedenine göre davalı vekilinin işin esasına yönelik temyiz itirazlarının şimdilik incelenmesine yer olmadığına,
Karar düzeltme yolu kapalı olmak üzere, 16.02.2021 tarihinde kesin olarak karar verildi.
KARŞI OY
1. İşçilik alacaklarının tahsili istemi ile açılan davada kıdem ve ihbar tazminatı istemlerinin belirsiz alacak davası konusu olup olmayacağı konusundaki uyuşmazlıkta, ön sorun olarak “Davalı tarafın harçtan muaf olduğu nispi karar ve ilam harcına tabi bir davada dava açılırken yatırılan maktu karar ve ilam harcının yeterli olup olmadığı, böyle bir davanın kısmî dava olarak açılması ve ıslah yapılmak suretiyle dava değerinin arttırılması hâlinde ıslah edilen miktar için nispi karar ve ilam harcının tamamlanması gerekip gerekmediği” görüşülmüş ve çoğunluk görüşü ile Harçlar Kanunu’nun 32. maddesi uyarınca “Yargı işlemlerinden alınacak harçlar ödenmedikçe müteakip işlemler yapılmaz” kuralı nispi ve karar ilamının tamamlanması gerektiği gerekçesi ile önsorun olduğu kabul edilerek yerel mahkeme kararı usulden bozulmuştur.
2. Çoğunluk görüşü ile ulaşılan sonuç aşağıda ayrıntılı açıklamalar belirtileceği gibi özellikle usul ekonomisi ilkesi, 6100 sayılı HMK’nın 302, Harçlar Kanunu’nun 13, değişen 28. ve 33 maddelerinin 32. madde ile birlikte değerlendirildiğinde isabetli olmadığı görüşündeyiz. Zira;
3. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 30’uncu maddesinde düzenlenen usul ekonomisi ilkesi, Anayasal dayanağı olan bir ilke olup 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 141’inci maddesinin dördüncü bendinde davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılmasının yargının görevi olduğuna açıkça işaret edilmiştir (Y.HGK. 27.06.2018, gün ve 2018/19-468 E, 2018/1257 K).
4. Belirtmek gerekir ki, iş yargılaması ilkelerinden biri ucuzluk ilkesidir. 30.01.1950 tarihinde kabul edilen 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunun 11. maddesi “İş mahkemelerinde açılan davalar tebligat ücretinden, her türlü resim ve harçtan muaftır” hükmünü içermekteydi. Çalışanlar lehine olan bu düzenleme ne yazık ki sonraki yıllarda kanun metninden çıkarılmış, bu alanda dava hakkının kullanılabilmesi harç yatırma koşuluna bağlanmıştır. Ancak 492 sayılı Harçlar Kanunu’nda aynı paralelde ki düzenleme hâlen yürürlüktedir. Kanunu’nun 33. maddesine göre “İş mahkemeleri tarafından işçiler lehine hükme bağlanmış olan hak ve alacakların takibinde işçilerden hiç bir harç alınmadan gerekli işlem yapılır. Bu harçlar işçi haklı çıktığı takdirde takip sonunda hesap edilerek ayrıca bir hükme hacet kalmadan borçludan tahsil olunur”.
5. Harçlar Kanunu’nun 15. maddesine göre ise “Yargı harçları (1) sayılı tarifede yazılı işlemlerden değer ölçüsüne göre nispi esas üzerinden, işlemin nev’i ve mahiyetine göre maktu esas üzerinden alınır”. Görüldüğü gibi işlemin türü ve içeriği, harcın maktu olmasını da etkilemektedir.
6. Diğer taraftan aynı kanunun değişen 28/a maddesine göre “Bakiye karar ve ilam harcının ödenmemiş olması, hükmün tebliğe çıkarılmasına, takibe konulmasına ve kanun yollarına başvurulmasına engel teşkil etmez”. Paralel düzenleme 6100 sayılı HMK’nın 302. maddesinde düzenlenmiş ve “Tarafların, harcının ödenmiş olup olmamasına bakılmaksızın ilamı her zaman alabilecekleri (1. fıkra) ve bakiye karar ve ilam harcının ödenmemiş olmasının, hükmün tebliğe çıkarılmasına, takibe konmasına ve kanun yollarına başvurulmasına engel teşkil etmeyeceği” açıkça ifade edilirken, 3. fıkrada “2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanunu dâhil, diğer kanunların bu maddeye aykırı hükümlerinin uygulanmayacağı” belirtilmiştir.
7. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, “özellikle yargılama giderleri ve bu kapsamda harçlar konusunda tüm sorumluluğu başvurana yüklemenin, mahkemeye erişim hakkının ihlal edeceğine, haklı bir amaç gütmeyen ve başvurulan yollar ile ulaşılmak istenen amaç arasında makul bir orantılılık ilişkisi bulunmayan sınırlamanın AİHS’nin 6. maddesi ile uyumlu olmayacağına, mülkiyet hakkını da ihlal edeceğine karar vermiştir (26.06.2007 gün ve 25321/02 başvuru nolu Ülger/Türkiye kararı).
8. Keza Anayasa Mahkemesi Harçlar Kanunu’nun değiştirilmeden önceki 28. maddesini iptal ederken, “Anayasanın 36. Maddesinde ifade edilen hak arama özgürlüğü ve adil yargılanma hakkının sadece yargı mercileri önünden davacı ve davalı olarak iddia ve savunmada bulunma hakkını değil, yargılama sonunda hakkı olanı elde etmeyi de kapsadığını, dava açarken peşin harcı ödeyen ancak nispi harca tabi davalarda işin niteliği gereği dava sonuna bırakılan bakiye harçtan yasal olarak sorumlu olmadığı mahkeme kararı ile belirlenen davacıya sorumlusu olmadığı bir harcın tahsili koşulu ile ilamın verilmesinin hak arama özgürlüğünü engelleyici nitelik taşıdığını” belirtmiştir (14.01.2010 gün ve 2009/27 E, 2010/9 K. RG. 17.03.2010, sayı: 27524).
9. Anayasa Mahkemesi Harçlar Kanunu’nun 32. maddesinde hüküm altına alınan “Yargı işlemlerinden alınacak harçlar ödenmedikçe müteakip işlemler yapılmaz” kuralının iptali istemi aynı kararda reddetmiş ise de daha sonra yürürlüğe giren 6100 sayılı HMK’nın 302. maddesi ile çelişir hâle gelmiştir. Zira anılan 32. madde uygulamada hükmün temyiz edilmesine ve icraya konulmasına engel nitelik taşımaktadır. Bu şekildeki uygulama ile 6100 sayılı HMK’nın 302. maddesi ile çeliştiğinden, 302/3 madde uyarınca dikkate alınmaması gerekir.
10. Davalısı harçtan muaf olan davalarda, davacının davada haklı bulunması hâlinde davalıdan harç tahsil edilemeyeceğinden davacının yatırdığı peşin harç kendisine iade edilecek; davayı kaybetmesi hâlinde ise alınacak harç en fazla maktu harç miktarı kadar olacaktır.
11. Hâl böyle olunca dava niteliği gereği nispi harca tabi olsa dahi bu özel durum gereği kararın verilmesi ile doğacak ve alınabilecek olan harç miktarı ancak maktu harç miktarı kadar olabileceği için başta alınacak harç miktarı da maktu harç olmalıdır. Sonuçta, davalısı harçtan muaf olan davalarda hükmedilebilecek nispi karar ve ilam harcı bulunmadığından, peşin karar ve ilam harcının alınmasına da yasal olanak bulunmamaktadır. Böyle bir durumda maktu harç dışında nispi harç alınması, sonra karar ile ilgilisine iade kararı şeklinde hüküm kurulması, usul ekonomisi ve ucuzluk ilkesi ile Harçlar Kanunu’nun 15, 28, 33 ve 6100 sayılı HMK’nın 302. maddelerine aykırı olacaktır. Zira bu davada davalının harçtan muaf olması, işlemin nevi ve mahiyeti gereği sadece maktu harç alınmasını gerektirir (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 03.11.2010 tarih, Esas: 2010/10-550, Karar: 2010/561 sayılı kararı).
12. Açılan bu dava kural olarak nispi harca tabi olmakla birlikte davalısı harçtan muaf olduğundan dava sonunda davanın reddi hâlinde dahi alınması gereken harç maktu olup; alınabilecek nispi karar ve ilam harcı bulunmamakta; bu nedenle peşin harcın da 1/4 nispi harç değil sonuçta hükmedilebilecek olan maktu harç olması gerekmektedir. Bu nedenle peşin alınabilecek olan en fazla harç, maktu harç miktarıdır. Davacıya yüklenmesi olanaklı olmayan ve ilam aşamasında tamamlama harcının alınması gerekmediğinden, sayın çoğunluğun önsorun kabul ederek harç yönünden bozma görüşüne katılınmamıştır.