YARGITAY KARARI
DAİRE : 21. Hukuk Dairesi
ESAS NO : 2014/1320
KARAR NO : 2014/18260
KARAR TARİHİ : 22.09.2014
MAHKEMESİ : Şarkışla Asliye Hukuk (İş) Mahkemesi
TARİHİ : 21/06/2013
NUMARASI : 2013/77-2013/183
Davacı, yetim aylığının iptaline ilişkin Kurum işleminin iptaline, kesilen aylığın tekrar bağlanması gerektiğinin tespitine karar verilmesini istemiştir.
Mahkeme ilamında belirtildiği şekilde, isteğin kabulüne karar vermiştir.
Hükmün davalı vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine temyiz isteğinin süresinde olduğu anlaşıldıktan ve Tetkik Hakimi tarafından düzenlenen raporla dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra işin gereği düşünüldü ve aşağıdaki karar tesbit edildi.
K A R A R
1-Dosyadaki yazılara, toplanan delillere, hükmün dayandığı gerektirici nedenlere göre davalının aşağıdaki bendin kapsamı dışında kalan temyiz itirazlarının reddine,
2-Dava; davacının aldığı ölüm aylığını, 5510 sayılı Kanunun 56/2 fıkrası uyarınca iptal eden kurum işleminin iptali ile kesilen aylığın yeniden bağlanması istemine ilişkindir.
Mahkemece, davanın kabulüne karar verilmiştir.
Somut olayda; davacının eski eşinden temyizden feregat ile 10/09/2012 tarihli ilam ile boşandığı anlaşılmış olup, dosyadaki bilgi ve belgelerden, davacının boşandıktan sonra 14/09/2012 tarihinde davalı kuruma başvurarak, 2010 yılında ölen babasından dolayı ölüm aylığı almaya başladığı, davalı kurum tarafından, ihbar üzerine yapılan soruşturma sonucunda düzenlenen 25/10/2012 tarihli kontrol memuru raporunda; adres kayıt sistemine göre davacının K.. Mah. E..Toki Sok. No:… Şarkışla/Sivas adresinde; eski eşinin ise Türkiye’de yerleşim yerinin olmadığı tespit edilmiş, kolluk marifeti ile yapılan 22/10/2012 tarihli çevre araştırmasında , davacının, çevrede eşinin ismini Hayrettin olarak beyan ettiği ve Almanya’da olduğunu bildirdiği, komşularının davacının boşandığından haberdar olmadıkları, eşinin ismini Hayrettin olarak bildikleri ve Almanya’da çalıştığını beyan ettikleri; davacı ile yapılan görüşmede ise eski eşinin 10 yıldır Almanya’da yaşadığını, kendisinin ise evinde kızı ile yaşadığını, eski eşi ile görüşmediğini, kızının ayrılmadan olumsuz etkilenmesi nedeni ile çevreye eşinden ayrı olmadığını söylemek zorunda kaldığını beyan ettiği görülmüş, kontrol memuru tarafından yapılan çevre araştırmasında eski eşin yurt dışında yaşadığı, Türkiye’ye geldiğinde kızını görmek için davacının adresine geldiği, ancak davacı ile yaşamadığı bildirilmiş, mahalle muhtarı M.. Y..’ın beyanında davacının eşinin yurtdışında çalıştığını, yaz aylarında davacı ile aynı evde kaldıklarını; komşuları M.. K.. ise, davacının eşi ile 1 yıldır … bloktaki .. nolu dairede birlikte ikamet ettiklerini ifade etmişlerdir. Dosyaya sunulan eski eşe ait yurda giriş-çıkış kayıtlarından eski eşin en son 29/06/2011 tarihinde yurttan çıkışının olduğu, sonrasında ise yurda girişinin olmadığı tespit edilmiş, ancak davacının yurda giriş çıkış kayıtlarının dosyaya ibraz edilmediği anlaşılmıştır. Adres ve seçmen hareketleri incelendiğinde, eski eşin Türkiye’de yerleşim yerinin ve seçmen kaydının bulunmadığı, davacının ise yerleşim yeri ve seçmen kaydının Şarkışla/Sivas’ta bulunduğu belirlenmiş, mahkemesince dinlenen davacı tanıkları İlhan ve Ender’in davacının eşinin 2011 yılından beri 3 yıldır Şarkışla’ya hiç gelmediğini, boşanma sonrası da davacı ile biraraya gelmediklerini beyan ettiği; tutanak tanığı olan M.. Y.. ise kontrol memuruna verdiği beyanını değiştirerek, 4 yıldır K.. Mahallesi muhtarı olduğunu, davacının eski eşini tanadığını, çevremde, davacının eski eşinin izin dönemlerinde davacıyı çiyarete geldiğini duyduğu için kontrol memuruna bu şekilde beyanda bulunduğunu, davacının eski eşinin iki yıldır görmediğini bildirdiği görülmüş; kontro memuru tarafından dinlenen diğer tutanak tanığı M.. K..’un mahkemesince tanık sıfatı ile re’sen beyanına başvurulmadığı anlaşılmıştır.
Davanın, yasal dayanağı 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 56’ncı maddesinin ikinci fıkrasıdır. Fıkrada “Eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş ve çocukların, bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilir. Bu kişilere ödenmiş olan tutarlar, 96’ncı madde hükümlerine göre geri alınır.” düzenlemesine yer verilmiştir. Anılan madde 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 5510 sayılı Yasanın 56 maddesinin Anayasa’ya aykırı olduğu gerekçesiyle iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne yapılan 2009/86 Esas numaralı başvurunun, 28.04.2011 tarihinde verilen karar ile reddedilmiştir.
5510 sayılı Kanunun 56’ncı maddesinin ikinci fıkrası, daha önceki sosyal güvenlik kanunlarında yer almayan, boşanılan eşle fiilen (eylemli olarak) birlikte yaşama olgusu, gelir/aylık kesme nedeni olarak düzenlendiği gibi, eylemli olarak birlikte yaşama, aynı zamanda gelir/aylık bağlama engeli olarak da benimsenmiştir. Burada, eylemli olarak birlikte yaşama olgusunun/durumunun tanımlanması, hukuki sınır ve çerçevesinin çizilip ortaya konulması önem arz etmektedir. Taraflar arasında hangi hukuki sebep ve maddi vakıaya dayanmış olursa olsun, sona ermiş evlilik birliğinin hak ve yükümlülüklerinin sürdürüldüğü beraberlikler veya kesinleşmiş yargı kararına bağlı olarak gerçekleşmiş boşanmanın var olan/olası sonuçlarını ortadan kaldırıcı/giderici nitelikteki birliktelikler madde kapsamında değerlendirilmeli, ortak çocuk/çocuklar yönünden, boşanma kararına bağlanan veya bağlanmayan kişisel ilişkilerin yürütülmesini sağlamaya yönelik olarak, eşlerin belirli aralıklarda ve günlerde zorunlu şekilde bir araya gelmeleri durumunda ise kanun koyucunun bu türden ilişkinin varlığının gelir/aylık bağlanmaması veya kesilmesi nedeni olarak öngörmediği kabul edilmeli, boşanılan eşle kurulan/yürütülen ilişkinin, eylemli olarak birlikte yaşama kavramı kapsamında yer alıp almadığı dikkatlice irdelenerek saptama yapılmalıdır.
Anılan 56’ncı maddede, oldukça yalın olarak “eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen” ibareleri yer almakta olup, kanun koyucu tarafından örneğin; “sosyal güvenlik kanunları kapsamında ölüm aylığına hak kazanmak amacıyla eşinden boşanan”, “hak sahibi sıfatını haksız yere elde etme amacıyla eşinden boşanan”, “gerçek boşanma iradesi söz konusu olmaksızın (muvazaalı olarak) eşinden boşanan” veya bunlara benzer ifadelere yer verilmemiş, sade olarak kaleme alınan metinle uygulama alanı genişletilmiştir. Maddede boşanma amacına/saikine yönelik herhangi bir düzenlemeye yer verilmediğinden, gerek Kurumca, gerekse yargı organlarınca uygulama yapılırken; eşlerin boşanma iradelerinin gerçekliğinin/samimiliğinin araştırılıp ortaya konulması söz konusu olmamalı, boşanmanın muvazaalı olup olmadığına ilişkin herhangi bir araştırma/irdeleme ve boşanma yönündeki kesinleşmiş yargı kararının geçerliliğinin sorgulaması yapılmamalı, özellikle, kesinleşmiş yargı organının verdiği karara dayanan “boşanma” hukuki durum ve sonucunun eşlerin gerçek iradelerine dayanıp dayanmadığının araştırılmasının bir başka organın yetki ve görevi içerisinde yer almadığı, kaldı ki, 4721 sayılı Türk Medeni Kanununda “anlaşmalı boşanma” adı altında hukuki bir düzenlemenin de bulunduğu dikkate alınmalıdır. Şu durumda sonuç olarak vurgulanmalıdır ki, boşanma tarihi itibarıyla gerçek/samimi boşanma iradelerine sahip olan (evlilik birliği temelinden sarsılan) veya olmayan tüm eşlerin, maddenin yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihinden itibaren her ne sebeple olursa olsun eylemli olarak birlikte yaşadıklarının saptanması durumunda gelirin/aylığın kesilmesi zorunluluğu bulunmaktadır.
Gelirin/aylığın kesilme tarihi ile Kurumun geri alım (istirdat) hakkının kapsamına ilişkin olarak; eylemli birlikte yaşama olgusunun gerçekleşme/başlama tarihi esas alınarak bu tarih itibarıyla gelir/aylık kesme veya iptal işlemi tesis edilip ilgiliye, anılan tarihten itibaren yapılan ödemeler yasal dayanaktan yoksun/yersiz kabul edilmeli, ancak, söz konusu madde 01.10.2008 günü yürürlüğe girdiğinden, eylemli birliktelik daha önce başlamış olsa dahi maddenin yürürlük günü öncesine gidilmemeli, başka bir anlatımla 01.10.2008 tarihi Öncesine ilişkin borç tahakkuku söz konusu olmamalı, böylelikle açıklığa kavuşturulacak yersiz ödeme dönemine ilişkin olarak 5510 sayılı Kanunun 96’ncı maddesine göre uygulama yapılmalıdır. İnceleme konusu 56’ncı maddede, “eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle” ibareleri yer aldığından, birden fazla evlilik ve doğal olarak birden fazla boşanmanın gerçekleşmiş olması durumunda, boşanılan herhangi bir eşle eylemli olarak birlikte yaşama durumunda madde hükmünün uygulanacağı gözetilmelidir.
Sonuç olarak; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 56’ncı maddesinin ikinci fıkrasına dayalı açılan bu tür davalarda eylemli olarak birlikte yaşama olgusunun tüm açıklığıyla ve özellikle taraflar arasındaki uyuşmazlık konusu dönem yönünden ortaya konulması önem arz etmektedir. Bu nedenle Anayasa’nın 20’nci maddesi ile 5510 sayılı Kanun, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu, 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri Ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun, 4857 sayılı İş Kanunu, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümleri göz önünde bulundurulmak suretiyle yöntemince araştırma yapılmalı, tarafların göstereceği tüm kanıtlar toplanmalı, Kontrol Memuru tarafından beyanı alınan tutanak tanığı M.. K.., re’sen tanık sıfatı ile dinlenmeli, davacının boşandığı eşinin Almanya’da yaşadığı belirtilmekle birlikte, davacının, boşanma kararının kesinleştiği 10/09/2012 tarihinden sonra, yurda giriş çıkış kayıtları ilgli ikolluk biriminden temin edilerek incelenmeli, davacının eski eşinin Türkiye’deki su, elektrik, sabit telefon, cep telefonu, internet aboneliklerinin, varsa hangi adreste kimin adına tesis edildiği saptanmalı, varsa çalışmaları nedeniyle resmi/özel kurum ve kuruluşlara verilen belgelerde yer alan adresler dikkate alınmalı, boşanan eşler 4857 sayılı Kanun hükümleri kapsamında yer almakta iseler, adlarına ödeme yapılabilecek özel olarak açılan banka hesabı bulunup bulunmadığı belirlenmeli, davacının boşandığı eşinin Türkiye’de açılmış banka hesabı bulunuyor ise hesap açılış tarihleri ile bankalara beyan ettiği yerleşim yeri adreslerinin bildirilmesi istenmeli, boşanan eşlerin kayıtlı oldukları bölge/bölgeler yönünden kapsamlı Emniyet Müdürlüğü/Jandarma Komutanlığı araştırması yapılmalı, davacı ve eski eşini tanıyan, konu ile ilgili bilgisi bulunan tarafsız tanıklar tespit edilmeli, tespit edilen tanıklar ve anılan mahalle/köy muhtar ve azalarının tanık sıfatıyla bilgi ve görgülerine başvurulmalı, böylelikle “boşanılan eşle eylemli olarak birlikte yaşama” olgusunun gerçekleşip gerçekleşmediği, toplanan kanıtlar ışığı altında değerlendirildikten sonra elde edilecek sonuca göre karar verilmelidir.
Somut olayda; belirtilen şekilde araştırma yapılmadan karar verildiği görülmüştür.
Yapılacak iş, davacı ile boşandığı eşinin birlikte yaşayıp yaşamadığının tespiti için, yukarıdaki açıklamalar kapsamında ayrıntılı araştırma yaparak sonucuna göre karar vermekten ibarettir.
Bu maddi ve hukuki olgular göz önünde bulundurulmaksızın, mahkemece eksik inceleme ve araştırma sonucu davanın kabulüne karar verilmesi, usul ve yasaya aykırı olup, bozma nedenidir.
O halde, davalı Kurum vekilinin bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve hüküm bozulmalıdır.
SONUÇ: Temyiz edilen hükmün yukarıda açıklanan nedenlerle BOZULMASINA, 22/09/2014 gününde oybirliğiyle karar verildi.