Görüntülediğiniz mahkeme kararı henüz kesinleşmemiştir. Yararlı olması amacıyla eklenmiştir.

T.C.
İSTANBUL
7. ASLİYE TİCARET MAHKEMESİ

ESAS NO:2017/1028
KARAR NO:2021/467

DAVA:Tazminat
DAVA TARİHİ:22/11/2017
KARAR TARİHİ:04/06/2021

Mahkememizde görülmekte olan Tazminat davasının yapılan açık yargılaması sonunda,
GEREĞİ DÜŞÜNÜLDÜ:
Davacı vekili dava dilekçesinde özetle; davacının 2 numaralı davalının işleteni olduğunu, … plakalı şehirlerarası otobüs ile seyahat etmekte iken 24.09.2016 tarihinde meydana gelen tek taraflı trafik kazasında yaralandığını ve %25 oranında iş gücü kaybına uğradığını, sürücüsü kusurlu aracın Zorunlu Mali Mesuliyet Sigortası poliçesinin 1 numaralı davalı tarafından düzenlendiğini, kazanın … İlçesinde meydana geldiğini, kaza ile ilgili yargılamanın …. Ağır Ceza Mahkemesi’nin … Esas sayılı dosyası ile derdest olduğunu, davacının 12.10.2017 tarihinde 1 numaralı davalıya başvuru yaparak ZMSS kapsamında tazminat talebinde bulunduğunu, davalı … şirketinin … sayılı hasar dosyası üzerinden işleme alındığını, dosyayı sonuçlandırmadığını ve davacıya tazminat ödemesi yapmadığını, davacının … … Devlet Hastanesi’nin 05.01.2017 tarihli özürlü sağlık kurlu raporuna göre iş bu kazaya bağlı olarak yüzde 25 oranında özürlü olduğunu, sağlık kurulu raporunun 1 yıl süreli vermiş ise de davacıdaki arazın kalıcı olduğunu, davacının ATK … İhtisas Kuruluna sevki ile kalıcı maluliyet oranına dair rapor alınmasını, ardından maddi tazminatın hesabı için aktüer bilirkişiden rapor alınarak belirlenecek maddi tazminatın davalılardan alınarak davacıya ödenmesini, davacının davaya konu kaza nedeniyle çekmekte olduğu ve hayat boyu sürecek acı ve üzüntüsünün bir nebze olsun tazmini için 100.000TL manevi tazminatın kaza tarihinden itibaren yasal faizi ile birlikte davalıdan alınarak davacıya verilmesini, tazminat miktarının takdirinde yargıtayın manevi tazminatta caydırıcılık unsurunun öne çıkarılması gerektiğini belirten içtihatlarının dikkate alınmasını, fazlaya ilişkin hakları saklı kalmak kaydıyla 1.000TL iş gücü kaybı tazminatının 1 numaralı davalı yönünden tespit edilecek temerrüt tarihinden, 2 numaralı davalı yönünden 24.09.2016 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte ortaklaşa ve zincirleme alınarak davacıya verilmesini, 100.000TL manevi tazminatın 24.09.2016 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte 2 numaralı davalıdan alınarak davacıya verilmesini, vekalet ücreti ve yargılama giderinin davalı taraf üzerine bırakılmasına karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı …vekili cevap dilekçesinde özetle; iş bu davanın her ne kadar müvekkili şirkete yöneltilmiş ise de genel yetki kuralına aykırı olarak … Mahkemelerinde ikame edildiğini, 6100 sayılı HMK’nın 6.maddesi uyarınca; “Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir.” denildiğini, müvekkili şirketin ticari işlerinin yürütüldüğü merkez adresinin … Mah. … Cad. No: … K:… …/… olduğunu, bu nedenle iş bu davanın talep halinde … Asliye Ticaret Mahkemelerinde görülmek üzere yetki itirazları uyarınca da reddedilmesi gerektiğini, huzurdaki davanın ikame edilmeden önce davacı tarafından davanın ihbarını talep ettikleri tüm sigorta şirketlerine yazılı başvuru yapılmadığından davanın dava şartı yokluğu sebebi ile reddinin gerektiğini, davanın …’ya ihbarını, davacının maddi tazminat talebi ile ilgili beyanlarından önce ve bu beyanlara dayanak teşkil etmek üzere kazanın meydana geldiği koşulların ve kusur durumunun incelenmesi gerektiğini, 24.09.2016 tarihinde … plakalı otobüs ile seyahat ettiği sırada meydana gelen tek taraflı kaza sonucu yaralandığını ve %25 oranında iş gücü kaybına uğradığını belirtmiş ise de; bu anlatımın somut durumu yansıtmadığını, zira kazanın olağanüstü derecede yağışlı bir havada meydana gelmiş olup, yoğun yağış ve yol koşullarının sürücü yönünden kazanın kaçınılmaz bir hal almasına neden olduğunu, böyle bir durumda müvekkili şirketin kazanın meydana gelmesinde herhangi bir kusurunun bulunmadığının açık olduğunu, bu nedenle 24.09.2016 tarihli trafik kazası tespit tutanağında yer alan otobüs sürücüsü …’ın 2918 sayılı karayolları trafik kanununun 52/1-b maddesini ihlal ettiğini belirten tespitlerin taraflarınca kabul edilmediğini, yoğur yağış ve yol durumu …’ın veya müvekkili şirketin herhangi bir eylemi ile oluşan zarar arasındaki illiyet bağını tamamen kestiğini, bu çerçevede resen dikkate alınacak sair mevzuat ile 2918 sayılı karayolları trafik kanunun mücbir sebeplerin varlığı halinde işletenin sorumluluğunun bulunmadığı hususunu düzenleyen 86.maddesi hükmü uyarınca iş bu davanın reddinin gerektiğini, davanın öncelikle esası girilmeksizin zamanaşımı, yetki ve dava şartı yokluğu itirazları doğrultusunda reddini, davanın kazaya karışan … plakalı araca ilişkin olarak araç sürücüsü …’a 24.09.2016 kaza tarihini de kapsayacak şekilde düzenlenmiş olduğu sigorta poliçesi dolayısı ile ile … A.Ş’ye ve …’na ihbar edilmesini, her halükarda dayanaktan yoksun olarak ikame edilen iş bu davanın maddi ve manevi tazminat taleplerinin esas yönünden de reddi ile tüm yargılama giderleri ile vekalet ücretinin davacı yana yükletilmesine karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı … … Sigorta Şirketi vekili cevap dilekçesinde özetle; … plakalı aracın müvekkili şirket tarafınan 30/06/2016-2017 tarihleri arasında geçerli olmak üzere … nolu Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigorta Poliçesi ile sigortalandığını, zorunlu mali mesuliyet sigortasının meblağ sigortası olmayıp zarar sigortası olduğundan davacı tarafın uğradığını iddia ettiği zararların aynı zamanda ispat etmesi gerekli olduğunu, davayı kabul anlamına gelmemekle birlikte müvekkili şirketin sorumluluğunun trafik poliçesindeki limitler ve sigortalının kusuru ile sınırlı olduğunu, davaya konu meydana geldiği iddia edilen kazada kusur durumlarının tespiti için dosyanın Adli Tıp Kurumuna sevk edilmesini, iş bu raporun temin edildiğinde de görüleceği üzere davaya konu kazanın oluşumunda sigortalı araç sürücüsüne atfı kabil kusur bulunmadığını, bu nedenle davanın reddini, Mahkeme masraf ve vekalet ücretinin davacı tarafa yükletilmesine karar verilmesini talep etmiştir.
İhbar olunan … vekili ihbar dilekçesinde özetle; davanın ihbarı koşullarının bulunmadığını, kurumlarının Karayolları Trafik Kanunun 98.maddesi sebebiyle trafik kazaları ile alakalı sorumluluğuna dayalı olarak kuruma karşı dava açılabilmesi için talep sahibinin öncelikli kurumdan yazılı talepte bulunması gerektiğini, bu hususun dava şartı olduğunu, asıl hak sahibi yönünden dava şartı gerçekleşmediği halde işletenin bir dava hakkına sahip olmasının söz konusu olamayacağını, Karayolları Trafik Kanununun 6111 sayılı kanunun 59.maddesi ile değişik 98.maddesine istinaden tebliği ile sınırlı olduğunu, bu sorumluluğun münhasıran zarar görenlere karşı olduğunu, üçüncü kişilerin kurumu rücu hakkı bulunmadığını, bu nedenlerle davanın ihbarına ilişkin usuli işlemin geri alınmasıyla davanın ihbarı talebinin reddini, ihbar edilenin davada kurumları aleyhine hüküm kurulmamasını talep etmiştir.
İhbar olunan … A.Ş vekili ihbar dilekçesinde özetle; söz konusu davanın müvekkili şirkete ihbar edildiğini, müvekkili şirketin davada taraf sıfatına haiz olmadığından müvekkili şirket aleyhine hüküm kurulmamasını, dava konusu kaza sebebiyle ferdi kaza sigortası genel şartları çerçevesinde ve genel şarta ekli sakatlık oran tablosuna göre maluliyet oranının kesin olarak tespit edilmesi gerektiğini, söz konusu tespit için davacının adli tıp kurunu ilgili dairesine sevkinin sağlanarak muayenesinin yapılmasını ve dava konusu trafik kazasına bağlı yaralanması sonucu sakatlığının oluşup oluşmadığı hususunda rapor aldırılmasını, davanın taraflarına ihbar edilmiş olduğundan ve davada taraf sıfatları bulunmadığından müvekkili şirket aleyhine hüküm kurulmamasını talep etmiştir.
İhbar olunan … vekili ihbar dilekçesinde özetle; davanın müvekkiline davalı tarafından ihbar edildiğini, kazada sürücü olarak görev yapan müvekkilinin değil, davalı şirketin kusurlu olması nedeniyle davaya davacı yanında feri müdahil olarak katılmasının gerekli ve zorunlu olduğunu, HMK md.66 gereği davaya davacı yanında feri müdahale taleplerinin kabulü ile dosya evrakının taraflarına tevdii ile tebliğine karar verilmesini talep etmiştir.
Taraflar arasında uyuşmazlık bulunan hususların; 24/09/2016 tarihinde meydana gelen trafik kazasında tarafların kusur durumlarının ne olduğu, davacının daimi veya geçici maluliyetinin olup olmadığı, varsa oranı ve süresinin ne olduğu, davacının talep edebileceği maddi tazminatın varlığı ve miktarının ne olduğu , faizin türü ve başlangıcının ne olduğundan ibaret olduğu görülmüştür.
DELİLLER;
… … Devlet Hastanesi’ne müzekkere yazılarak davacıya ait hastane evraklı celp edilmiştir.
… Trafik Tescil Şube Müdürlüğüne müzekkere yazılarak dava konusu … plakalı aracın trafik kayıtları celp edilmiştir.
… …’ya müzekkere yazılarak davacının … kayıtları celp edilmiştir.
… … İlçe Emniyet Müdürlüğüne müzekkere yazılarak davacının sosyal ekonomik durum tespitinin yapılması istenilmiştir.
…’ye müzekkere yazılarak dava konusu … plakalı aracın hasar dosyası celp edilmiştir.
…. Ağır Ceza Mahkemesi’ne müzekkere yazılarak … Esas sayılı dosya uyap üzerinden celp edilmiştir.
Davalı … vekili tarafından cevap dilekçesi ekinde dava konusu; trafik kazası tespit tutanağı, … plakalı aracın ruhsat fotokopisi, davacıya ait hastane kayıtları Mahkeme dosyasına sunulmuştur.
Mahkememizce verilen ara karar gereğince davacının maluliyet durumunun tespiti için dosya ATK’ya gönderilmiş olup 14/05/2019 tarihli ATK raporunda özetle; mevcut bilge ve belgelere göre; … oğlu; 1991 doğumlu … … 24.09.2016 tarihinde geçirdiği trafik kazasına bağlı yaralanmasının 11.10.2008 tarih ve 27021 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği hükümlerinden yararlanılarak ve meslek grup numarası bildirilmemekle Grup 1 kabul olunarak; Grl I (16Aa…45) A % 49×1/7=%7, Grl X (1C….10) A%14 Balthazard formülüne göre %20.2, E cetveline göre %16.2 oranında meslekte kazanma gücünden kaybetmiş sayılacağı, iyileşme süresinin olay tarihinden itibaren 6 aya kadar uzayabileceği görüş ve kanaatine varıldığı bildirilmiştir.
Mahkememizce verilen ara karar gereğince bilirkişi raporu alınmasına karar verilmiş olup; 02/01/2020 tarihli bilirkişi raporunda özetle; hesaplamada Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği esaslarına göre düzenlenen Adli Tıp Kurumu … İhtisas Kurulu’nun 14 Mayıs 2019 tarihli ve … sayılı raporu dikkate alındığında 24.09.2016 tarihli trafik kazasında yaralanan davacı …’ın meslekten kazanma beden gücü kaybı zarar tutarının … plakalı araç sürücüsü davalı …’ın %100 kusuru ile “Devre Başı Ödemeli Belirli Süreli Rant” formülü, TRH-2010 Erkek Yaşam tablosu ve %1,8 teknik faize göre; geçici iş göremezlik zararının 8129,71TL, meslekte kazanma beden gücü kaybı zararının 141671,75TL olarak hesaplandığına, … tarafından davacıya 24.09-11.11.2016 dönemi için yapılan ödemeler rücuya tabi ödeme niteliğinde bulunduğundan geçici iş göremezlik hesabına dikkate alınarak tenzil mahsup edildiğine, … plakalı … marka, 2015 model … tipi otobüs cinsi aracın davalı …tarafınan 30.06.2016-2017 poliçe döneminde … nolu Karayolları Motorlu Araçlar ZMSS poliçesi ile davalı … nezdinde sigortalı olduğuna, 24.09.2016 tarihinde meydana gelen ve davacının yaralanmasıyla sonuçlanan trafik kazasının poliçe dönemi içinde yaşandığına, poliçe ile kaza tarihi itibariyle ölüm sakatlanma halinde kişi başına 620000,00TL teminat limiti karşılığında teminat sunulduğuna ve hesaplanan zararın teminat limitinin altında kaldığına, hesaplanan zarardan 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu 85 ve 86.maddeleri ile Karayolları Motorlu Araçlar ZMSS Genel Şartları kapsamında sorumluluk noktasında takdirin Mahkemeye ait olduğu, davacı vekilinin maluliyetinin tazmini talepli dilekçesinin davalı … tarafından teslim alındığı tarihi takip eden 8 iş günü sonrasında temerrüdün gerçekleştiği görüş ve kanaatine varıldığı bildirilmiştir.
Mahkememizce verilen ara karar gereğince taraf itirazları doğrultusunda davacının aldığı son maaşa göre ve 2021 yılı esas alınarak hesap yapılmak üzere bilirkişi ek raporu alınmasına karar verilmiş olmakla; 08/01/2021 tarihli bilirkişi ek raporunda özetle; 24.09.2016 tarihli trafik kazasında yaralanan davacı …’ın meslekte kazanma/beden gücü kaybı zararının, … plakalı araç sürücüsü davalı …’ın %100 kusuru ile PMF 1931 Yaşam Tablosu ve “Progresif Rant” formülü esas alındığında; hesaplamada 30.03.2013 tarihli ve 28603 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre alınan (…. Asliye Ticaret Mahkemesi’nin …Esas sayılı dosyasında mevcut) Adli Tıp Kurumu …. İhtisas Kurulu’nun 16 Ocak 2020 tarihli ve … sayılı raporu dikkate alındığında (%11 tüm vücut engellilik oranı ve 6 ay iyileşme/iş göremezlik kararlı), alternatif-kazazedenin asgari ücret düzeyinde ücreti bulunduğu kabulü halinde; geçici iş göremezlik zararının 8129,71 TL, beden gücü kaybı zararının ise 145430,33 TL olarak hesaplandığı (toplam 153560,04 TL), Alternatif-Kazazedenin net asgari ücretin 1,35 katı ücreti bulunduğu kabulü halinde; geçici iş göremezlik zararının 8129,71 TL, beden gücü kaybı zararı 184132,67 TL olarak hesaplandığı (toplam 192262,38 TL), hesaplamada 11.10.2008 tarih ve 27021 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği hükümlerine göre alınan Adli Tıp Kurumu … İhtisas Kurulu’nun 14 Mayıs 2019 tarihli adli tıp mütalaası dikkate alındığında (%16,2 meslekte kazanma gücü kayıp oranı ve 6 ay iyileşme/iş göremezlik kararlı), Alternatif-Kazazedenin asgari ücret düzeyinde ücreti bulunduğu kabulü halinde; geçici iş göremezlik zararının 8129,71 TL, beden gücü kaybı zararının ise 214179,23 TL olarak hesaplandığı (toplam 222308,94 TL), Alternatif-Kazazedenin net asgari ücretin 1,35 katı ücreti bulunduğu kabulü halinde; geçici iş göremezlik zararının 8129,71 TL, beden gücü kaybı zararı 271177,21 TL olarak hesaplandığı (toplam 279306,92 TL), … tarafından davacıya 24.09-11.11.2016 dönemi için yapılan ödemeler rücuya tabi ödeme niteliğinde bulunduğundan geçici iş göremezlik hesabında dikkate alınarak tenzil/mahsup edildiği, … plakalı (… marka, 2015 model … tipi, otobüs) aracın davalı …Ş. tarafından 30.06.2016-2017 poliçe döneminde … nolu Karayolları Motorlu Araçlar ZMSS poliçesi ile davalı …. nezdinde sigorta ettirildiği, 24.09.2016 tarihinde meydana gelen ve davacının yaralanmasıyla sonuçlanan trafik kazasının poliçe dönemi içinde yaşandığı, poliçe ile kaza tarihi itibariyle ölüm/sakatlanma halinde kişi başına 620000,00 TL limit karşılığında teminat sunulduğu ve hesaplanan zararın teminat limitinin altında kaldığı, hesaplanan zarardan davalıların 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu 85 ve 86. maddeleri ile Karayolları Motorlu Araçlar ZMSS Genel Şartları kapsamında müşterek sorumluluğu görüş ve kanaatine varıldığı bildirilmiştir.
DELİLLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE GEREKÇE;
Mahkememizce yapılan yargılama sonucunda; tarafların beyanları, deliller ve tüm dosya kapsamına göre;

Dava, trafik kazasından kaynaklanan cismani zarar sebebi ile sürekli iş göremezlik, geçici iş göremezlik tazminatı ve manevi tazminat istemine ilişkindir.
24/09/2016 tarihinde davacının yolcu olarak içinde bulunduğu, davalı … şirketince sigortalı, davalı …nin işleteni olduğu otobüsün yaptığı tek taraflı trafik kazası neticesinde davacı yaralanmıştır.
Dosya kapsamında mevcut …. Ağır Ceza Mahkemesi’nin … E … Karar sayılı dosyasında; dava konusu kaza sebebi ile davalıya ait otobüsün sürücüsü yargılanmış ve ceza almıştır. Karar istinaf incelemesinden geçerek 05/03/2019 tarihinde kesinleşmiştir. Ceza dosyasında hükme esas alınan ATK Trafik İhtisas Dairesi’nin 12/02/2018 tarihli raporunda ; otobüs sürücüsünün, kazanın meydana gelmesinde asli ve tamamen kusurlu olduğu tespit edilmiştir. Kesinleşen ceza yargılamasında hükme esas alınan ATK raporunun denetime ve hüküm kurmaya elverişli olduğu, oluşa ve dosya kapsamına uygun düştüğü değerlendirilmekle; Mahkememizce mütalaaya itibar ile iş bu raporun hükme esas alınması gerektiği kanaatine varılmıştır.
Dosya arasında bulunan 14/05/2019 tarihli Adli Tıp Kurumu raporunda; davacının kaza sebebi ile %16,2 oranında malul olduğu, iyileşme süresinin 6 aya kadar uzayabileceği belirtilmiştir. Usul ve yasaya uygun Adli Tıp Kurumu raporunun hükme esas alınması gerektiği kanaatine varılmıştır,
Davacı vekili, 16/02/2021 tarihli duruşmadaki beyanında maddi tazminat yönünden sulh olunduğunu, maddi tazminat yönünden davadan feragat ettiklerini beyan etmiştir. Davacı vekilinin vekaletnamesinde yetki durumu incelendiğinde davadan feragate yetkili olduğu anlaşılmakla; maddi tazminat talebi yönünden davanın feragat nedeniyle reddine karar vermek gerekmiştir.
Davacının manevi tazminat talebinin incelenmesine gelince;
Türk Borçlar Kanununun 56. maddesine göre; davacının haksız fiil sonucunda bedensel bütünlüğü zarar gören kişi olarak manevi tazminat talep etme hakkı vardır.
Manevi tazminat zenginleşme aracı olmamakla beraber, bu yöndeki talep hakkında hüküm kurulurken olay sebebiyle duyulan acı ve elemin kısmen de olsa giderilmesi amaçlanmalı ve bu sebeple tarafların sosyal ve ekonomik durumları ile birlikte olayın meydana geliş şekli de göz önünde tutularak bir sonuca varılmalıdır. Zira, T.M.K’nun 4. maddesinde, kanunun takdir hakkı verdiği hallerde hakimin hukuka ve hakkaniyete göre hükmedeceği öngörülmüştür.
Somut olayda davacının kaza neticesinde vücudunda kemik kırığı oluşması, %16.2 oranında malul kalması, ağır depresif nöbet geçirmesi, kusur durumu, tarafların gelir durumu, kaza tarihi gibi hususlar dikkate alındığında; davacı için 30.000,00 TL manevi tazminata hükmedilerek aşağıdaki şekilde hüküm kurulmuştur.
HÜKÜM: Gerekçesi yukarıda açıklandığı üzere;
1-Maddi tazminat davasının FERAGAT NEDENİYLE REDDİNE;
2-Manevi tazminat davasının KISMEN KABULÜ İLE;
30.000,00TL manevi tazminatın 24/09/2016 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalı …den alınarak davacıya verilmesine, fazlaya ilişkin talebin reddine,
3-Karar tarihinde yürürlükte bulunan Harçlar Tarifesi gereğince hesaplanan 2.049,30TL nispi karar harcından peşin alınan 344,97TL harcın mahsubu ile eksik 1.704,339TL harcın davalı …den alınarak HAZİNEYE İRAD KAYDINA;
Manevi tazminat davası yönünden
4-Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Ücret Tarifesi gereğince hesap olunan 4.500,00TL ücreti vekaletin davalı …den alınarak, DAVACIYA VERİLMESİNE,
5-Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Ücret Tarifesi’nin 10/2 maddesi gereğince 4.500,00TL vekalet ücretinin davacıdan alınarak, DAVALI …YE VERİLMESİNE;
Maddi tazminat davası yönünden
6-Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Ücret Tarifesi’nin 13/2 maddesi gereğince 1,000,00TL vekalet ücretinin davacıdan alınarak, DAVALI …YE VERİLMESİNE,
7- HMK 312. Madde gereğince davacı tarafından yapılan yargılama giderlerinin üzerinde bırakılmasına,
8-Kullanılmayarak artan gider avansının karar kesinleştiğinde ilgilisi tarafa iadesine,
Dair, davacı vekilinin, davalı … vekilinin ve İhbar olunan … vekillerinin yüzüne karşı gerekçeli kararın taraflara tebliğinden itibaren 2 hafta içinde İstinaf kanun yolu açık olmak üzere verilen karar açıkça okunup usulen anlatıldı. 04/06/2021

Katip …
e-imzalıdır

Hakim …
e-imzalıdır