8. Daire         1998/5794 E.  ,  2000/6257 K.
T.C.
D A N I Ş T A Y
SEKİZİNCİ DAİRE
Esas No: 1998/5794
Karar No: 2000/6257

Temyiz İsteminde Bulunan : …
Karşı Taraf : ….
Vekili : …
İstemin Özeti : … İli … İlçesi … mevkiinde bulunan … m2 yüzölçümlü taşınmaza kum-çakıl ocağı olarak ruhsatname verilmesine ilişkin … gün ve … sayılı … İl Daimi Komisyonu işleminin iptali istemiyle açılan davada; 6664 sayılı Taşocakları Muamelatının Tedviri ve Varidatının Tahsilinin Vilayet Hususi İdarelerine Ait Olduğu Hakkında Yasanın 1. maddesi uyarınca taşocaklarının, Taşocakları Tüzüğü hükümlerine göre doğrudan doğruya vilayetler tarafından isteklilerine ihale olunacağı, taşocakları ile ilgili her türlü işlemleri yapmaya ve gelirleri tahsile il özel idarelerinin yetkili olduklarının öngörüldüğü, 178 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede 6664 sayılı Yasa hükümlerinin yürürlükten kaldırıldığına ilişkin bir hüküm bulunmadığı, işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı gerekçesiyle davayı reddeden … İdare Mahkemesinin … gün ve … sayılı kararının; 2577 sayılı Yasanın 49. maddesi uyarınca temyizen incelenerek bozulması istemidir. Savunmanın Özeti : Savunma verilmemiştir.
Danıştay Tetkik Hakimi … ‘in Düşüncesi : İsteminin kabulünün gerektiği düşünülmektedir.
Danıştay Savcısı … ‘ın Düşüncesi : .. İlçesi sınırları içerisinde bulunan devletin hüküm ve tasarrufları altındaki yerlerin … İl Daimi Komisyonu tarafından ihaleye çıkartılması ve kum ve çakıl ocağı olarak kiraya verilmesine ilişkin işlemin iptali istemiyle açılan davayı reddeden … İdare Mahkemesi kararının, 2577 sayılı Yasanın 49.maddesi uyarınca temyizen incelenerek bozulması istemidir.
178 sayılı Maliye ve Gümrük Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 13/b maddesini değiştiren ve 16.9.1993 günlü Resmi Gazetenin mükerrer sayısında yayınlanarak yürürlüğe giren 20.8.1993 gün ve 516 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 6.maddesinin (b) bendinde; orman sınırları dışına çıkarılan taşınmaz mallar da dahil olmak üzere Devletin özel mülkiyetindeki taşınmaz malların satışı kiraya verilmesi trampası ve mülkiyetin gayri ayni hak tesisi,Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin gerekli görülen hallerde kiraya verilmesi,mülkiyetin gayri ayni hak tesisiormanlar ve Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki diğer yerler ile Devletin özel mülkiyetindeki yerlerle bulunan su ürünleri üretim yerleri,kaynak suları ve taş,kum,çakıl ve toprak ocaklarının kiraya verilmesi işlemlerini yapmak Milli Emlak Genel Müdürlüğünün görevleri arasında sayılmıştır.
516 sayılı KHK ile getirilen bu değişiklik ile,Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin gerekli görülen hallerde kiraya verilmesi ile kum-çakıl ocaklarının kiraya verilmesi işlemlerini yapma görevi Milli Emlak Genel Müdürlüğüne bırakılmıştır.
516 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin getirdiği bu uygulama ile Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki arazide açılacak olan taş-kum ve çakıl ocaklarına ruhsat verilebilmesi için öncelikle bu arazinin Maliye Bakanlığınca kiraya verilebilmesi,bundan sonra da il özel idaresince buranın ruhsata bağlanması sağlanmıştır.
Herne kadar 516 sayılı KHK Anayasa Mahkemesince iptal edilmiş ise de, iptal kararının yürürlüğe girdiği gün yayınlanan 543 sayılı KHK ne ile de kum-taş ve çakıl ocaklarının Maliye Bakanlığı tarafından kiraya verilmesi öngörülmüştür.
Öte yandan 178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilatı ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin yukarıda Açıklanan Değişikliklerinde 6664 sayılı yasanın yürürlükten kaldırıldığına ilişkin bir hüküm bulunmamakta ise de bu K.H.K.nin konu ile ilgili yeni bir düzenleme getirmiş olması ve daha sonraki bir tarihi taşıması nedeniyle sonraki yasal düzenleme gereği,uyuşmazlık konusu yerin kiralama işleminin il daimi encümenince değil Maliye Bakanlığınca yapılması gerekmektedir.
Bu bakımdan,aksine verilen mahkeme kararının bozulmasına karar verilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir.
TÜRK MİLLETİ ADINA
Hüküm veren Danıştay Sekizinci Dairesince işin gereği görüşüldü :
Uyuşmazlık, … İli … İlçesi sınırları içinde bulunan bir taşınmaza kum-çakıl ocağı olarak ruhsat verilmesine ilişkin Valilik işleminden doğmuştur.
178 sayılı Maliye ve Gümrük Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 13/b maddesini değiştiren ve 16.9.1993 günlü Resmi Gazetenin mükerrer sayısında yayınlanarak yürürlüğe giren ve olay zamanında yürürlükte olan 20.8.1993 gün ve 516 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 6. maddesinin (b) bendinde; orman sınırları dışına çıkarılan taşınmaz mallar da dahil olmak üzere, Devletin özel mülkiyetindeki taşınmaz malların satışı, kiraya verilmesi, trampası ve mülkiyetin gayri ayni hak tesisi, Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin gerekli görülen hallerde kiraya verilmesi, mülkiyetin gayri ayni hak tesisi, ormanlar ve Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki diğer yerler ile Devletin özel mülkiyetindeki yerlerde bulunan su ürünleri üretim yerleri, kaynak suları ve taş, kum, çakıl ve toprak ocaklarının kiraya verilmesi işlemlerini yapmak Milli Emlak Genel Müdürlüğünün görevleri arasında sayılmıştır.
Ancak anılan 516 sayılı KHK, Anayasa Mahkemesinin 25.11.1993 gün ve E:93/47, K:93/49 sayılı kararı ile iptal edilmiş ve bu karar 24.12.1994 gün ve 21798 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak, yayımından altı ay sonra yürürlüğe girmiş ve aynı gün yürürlüğe konulan 543 sayılı KHK ile uyuşmazlıkla ilgili kurallar yeniden öngörülmüştür.
Dosyanın incelenmesinden, … İli, … ilçesi … hudutları dahilinde ve … mevkiinde … metre karelik hazineye ait arazide kum-çakıl ocağı işletmek üzere İl Daimi Encümenin 9.6.1994 gün ve 513 sayılı kararı ile ruhsat verildiği, Manavgat Mal Müdürlüğünce 516 sayılı KHK hükmü uyarınca kum çakıl ocaklarının kiraya verilmesinde Maliye Bakanlığının yetkili kılındığı öne sürülerek verilen ruhsatın iptali istemiyle dava açıldığı anlaşılmıştır.
Anayasanın 168. maddesinde, doğal kaynakların Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu, aranılıp işletilmelerinin ilke olarak Devlete ait olduğu, devlet tarafından bu hakkın belli süreler için gerçek ve tüzel kişilere kanunla devredilebileceği, bu durumda gerçek ve tüzel kişilerin uyması gereken koşulların ve devletçe yapılacak gözetim ve denetim esaslarının kanunla düzenleneceği belirtilmiştir.
Bu doğrultuda, 3213 sayılı Maden Kanununun 4. maddesinde, madenlerin Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu, içinde bulunduğu arzın mülkiyetine tabi olmadığı belirtilmiştir. Yine aynı esasla, Taşocakları Tüzüğünde sahipli arazide taşocağı işletmesi İl Özel İdaresinin iznine tabi tutulmuştur.
Böylece, arazi sahibi arazide bulunan doğal kaynak üzerinde hak sahibi olamadığından, doğal kaynakları kiraya vermesi de sözkonusu olamaz. Aynı şekilde, Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki arazilerde bulunan doğal kaynaklardan, devlet hakkı veya rüsum alınabilmekte ve arazinin kullanımı nedeniyle de ayrıca kira bedeli istenilebilmektedir.
Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki arazilerde, Maden Kanununa göre çıkarılan madenlerden alınan Devlet hakkı ile arazinin kullanılmasından alınan kira bedeli devletin parasal haklarını içermektedir. Aynı şekilde Taşocakları Tüzüğünün 18., 19. ve 20. maddelerinde, taşocakları ruhsat sahalarından il özel idarelerinin alabileceği rüsum ve harçlar gösterilmiştir.
Ancak 516 sayılı KHK ile getirilen değişiklik ile, Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin gerekli görülen hallerde kiraya verilmesi ile kum-çakıl ocaklarının kiraya verilmesi işlemlerini yapma görevi Milli Emlak Genel Müdürlüğüne bırakılmıştır.
186 sayılı Milli Emlak Genel Tebliği ile de buna ilişkin ilke ve esaslar belirlenmiş; Orman sınırları içinde, Devletin Özel Mülkiyetinde ve Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerde bulunan taş, kum ve çakıl ocaklarının bakanlıkça kiraya verileceği, taş, kum ve çakıl ocaklarının kiraya verilmeden önce, o yerde ocak açılmasında sakınca olup olmadığı hususunun Karayolları Bölge Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü, İl Özel İdaresi Müdürlüğü, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı gibi kuruluşlardan sorularak, ocak açılmasında sakınca olup olmadığı belirlendiği taktirde, kiraya verme işlemlerine başlanacağı, ocağın orman sınırları içinde olması halinde Orman Genel Müdürlüğünden izin alınacağı, taş, kum ve çakıl ocağının tahmini kira bedellinin tesbitine ilişkin esaslar belirtilmiştir.
Görüldüğü gibi, 516 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin getirdiği uygulama, Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki arazide açılacak olan taş, kum ve çakıl ocaklarına ruhsat verilebilmesi için öncelikle bu arazinin Maliye Bakanlığınca kiraya verilebilmesi, bundan sonra da il özel idaresince buranın ruhsata bağlanmasıdır. Yani öncelikle ocak açılması yolunda sakınca olmadığına ilişkin yetkili idarelerden izin alındıktan sonra Maliye Bakanlığından arazinin kiralanması, bundan sonra da Taşocakları Nizamnamesi hükümleri uyarınca il özel idaresince ruhsata bağlanması gerekmektedir.
Olayda ise, arazi Maliye Bakanlığından kiralanmadan … Valiliğince taşocağı ruhsatı verildiğine göre, davanın kabulü gerekirken, davayı reddeden idare mahkemesi kararında hukuka uyarlık bulunmamaktadır.
Açıklanan nedenlerle, … İdare Mahkemesi kararının bozulmasına ve dosyanın anılan mahkemeye gönderilmesine 12.10.2000 gününde oybirliği ile karar verildi.