Danıştay 6. Daire Başkanlığı         2021/5121 E.  ,  2022/12021 K.
T.C.
D A N I Ş T A Y
ALTINCI DAİRE
Esas No : 2021/5121
Karar No : 2022/12021

TEMYİZ EDENLER : I) (DAVACILAR)
1) … 2) …
VEKİLİ : Av. …
II) (DAVALILAR)
1) … Büyükşehir Belediye Başkanlığı
VEKİLİ : Av. …
2) … Bakanlığı/ANKARA
VEKİLİ : Av. …
III) (DAVALILAR YANINDA MÜDAHİL)
… Belediye Başkanlığı
VEKİLİ : Av. …

KARŞI TARAF : I) (DAVALILAR)
1) … Büyükşehir Belediye Başkanlığı
2) … Bakanlığı
II) (DAVALILAR YANINDA MÜDAHİL)
1) … Belediye Başkanlığı
2) … Konut Yapı Kooperatifi
VEKİLİ : Av. …
III) (DAVACILAR)
1) … 2) …

İSTEMİN KONUSU : … Bölge İdare Mahkemesi … İdari Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Büyükşehir belediye meclisi üyesi olan davacılar tarafından, … tarihli, … sayılı ilçe belediye meclisi kararı ile kabul edilen ve … tarihli, … sayılı büyükşehir belediye meclisi kararı ile onaylanan 1.Etap 1/1000 ölçekli Üsküdar Boğaziçi Gerigörünüm ve Etkilenme Bölgeleri Koruma Amaçlı Revizyon Uygulama İmar Planının iptali istenilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: … İdare Mahkemesince verilen … tarih ve E:…, K:… sayılı kararda; yerinde yaptırılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucunda düzenlenen rapor ile dosyada yer alan bilgi ve belgelerin birlikte değerlendirilmesinden, dava konusu imar planına ait plan notlarının Plan Uygulama Hükümleri Genel Hükümler başlığında düzenlenen 4. maddesinin sosyal altyapı alanları, açık ve yeşil alanlar ve teknik altyapı alanlarına ilişkin düzenlemesinin planın açık ve anlaşılabilir olması ilkesine aykırı olduğu, 1-5. maddesinde A1 ve A2 rumuzlu alanlar başlığı altında yapılan düzenlemede ilave donatı alanlarının parsellerden nasıl ve ne şekilde alınacağı hususunun muallak olduğu, 2. maddesinde Kentsel Çalışma Alanları/Ticaret Alanları başlığı altında yapılan düzenlemede ticaret alanları ile ilgili plan notlarında getirilen konut fonksiyonun planlama ilkelerine aykırı olduğu, mevcut ruhsatlı yapıların yenilenmesi sürecinde yapılaşma hükümlerinin 2960 sayılı Boğaziçi Kanununda öngörülen yapılaşma haklarını artırdığı anlaşıldığından anılan plan notlarında hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Belirtilen gerekçelerle, dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.

Bölge İdare Mahkemesi İdari Dava Dairesi kararının özeti: İdare Mahkemesince yerinde yaptırılan keşif ve bilirkişi incelemesi sonucunda düzenlenen rapor ile dosyada yer alan bilgi ve belgelerin birlikte değerlendirilmesinden, donatı anahtar paftası düzenlemesinin imar planlarının şeffaf ve anlaşılır olması ilkelerine aykırı olduğu, 1/5000 ölçekli nazım imar planı ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planında gösterilemeyen ancak ayrılması gereken sosyal altyapı alanlarının, açık ve yeşil alanlar ile teknik altyapı alanlarının neler olabileceği, nerede olacağı konuları ile ilave donatı alanı kesintilerine ilişkin düzenlemede ilave donatı alanlarının parsellerden nasıl ve ne biçimde alınacağının muallak ve keyfi bir yönteme bırakıldığı, İmar Kanununda belirtilen uygulama araçları haricinde plan hükümleri ile alanda uygulama öngörüldüğü, “mevcut ruhsatlı yapıların hakları saklı olup, binaların yenilenmesi sürecinde yapılaşma hükümleri TAKS:0,30, E:2,00 Yençok:15.50 m.dir” şeklindeki plan notunun Boğaziçi Kanunun 10. maddesinde yer verilen “Gerigörünüm” bölgesinde Taban Alan Kat Sayısı (T.A.K.S.) azami % 15 ve 4 katı (H =12.50 m. irtifaı), “Etkilenme” bölgesinde ise gene Taban Alanı Kat Sayısı (T.A.K.S.) % 15 ve 5 katı (H = 15.50 m. irtifaı) geçmemek şartı ile konut yapılabilir.” şeklindeki düzenlemeye aykırı olduğu, anılan Yasadaki yapılaşma haklarını yaklaşık 2 katına çıkardığı, belirtilen plan notlarının şehircilik ilkelerine ve planlama tekniklerine aykırı olduğu, mahkeme kararının bu plan notlarına yönelik kısmında sonucu itibariyle isabetsizlik bulunmadığı, 1/1000 ölçekli uygulama imar planının fonksiyon ve yapılaşma koşulları yönünden ise; planın üst ölçekli çevre düzeni planına aykırı olmadığı, yapılaşması büyük bir oranda tamamlanmış ve yapı stoğunun düzensiz ve kaçak yapılaşmalardan oluşan bir alanda yapıldığı, önceki planın uygulanmasına dair sorunlar yaşandığı, alanda revizyon plan yapılması koşullarının oluştuğu, planla getirilen donatı alanlarında artış sağlandığı, tarihi ve doğal dokunun korunması için gerekli plan notlarının eklendiği, inşaat alanındaki taban katsayılarının değişmediği, yapı yüksekliklerinin Boğaziçi Kanununda belirtilen azami yükseklik değerleri ile uyumlu olduğu, doğal karakterli alanların ilgili yasa ve yönetmeliklere uygun biçimde korunmasına, mülkiyetteki sorunların ve alandaki niteliksiz, afete dayanıksız konut stoğunun dönüşümüne yönelik öneriler getirildiği, deprem riski bulunan alanda sorunlu yapıların dönüşümünün sağlanacağı ve düzenli yapılaşmaya katkı sağlayacağının anlaşıldığı, planın fonksiyon ve yapılaşmaya ilişkin kısımlarının şehircilik ilkelerine ve planlama esaslarına uygun olduğu, anılan kısım yönünden davanın reddine karar verilmesi gerekirken, planın iptaline ilişkin mahkeme kararının bu kısmında isabet bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Belirtilen gerekçelerle, İdare Mahkemesi kararına karşı yapılan istinaf başvurusunun donatı anahtar paftası, ilave donatı alanları terki ve ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkı getiren plan notları yönünden gerekçeli reddine, 1/1000 ölçekli uygulama imar planının fonksiyon ve yapılaşma koşulları yönünden kabulü ile kararın bu kısmının kaldırılmasına, planın fonksiyon ve yapılaşma koşulları yönünden davanın reddine karar verilmiştir.

TEMYİZ EDEN DAVACILARIN İDDİALARI : Ticaret alanlarında Boğaziçi Kanununa aykırı şekilde 2 kat fazla imar hakkı verildiği ileri sürülerek, kararın planın fonksiyon ve yapılaşma koşullarına yönelik bölümünün bozulması istenilmektedir.

TEMYİZ EDEN DAVALI … BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANLIĞININ İDDİALARI : Davacıların dava açma ehliyetinin bulunmadığı, ilave donatı alanları terki ve donatı anahtar paftası uygulamaları ile önceki planlara uygun yapılaşmış A1 ve A2 rumuzu verilen konut alanlarında müktesep hakların korunmasına olanak sağlanmasının ve bu konut alanlarının meri plana göre yeniden yapılması talep edildiğinde terk miktarının %40’a tamamlanması ile ortaya çıkan donatı alanlarının donatı anahtar paftası ile belirlenmesinin amaçlandığı, dava konusu planlama bölgesinde ticaret sektörünün hızla büyüme gösterdiği Bosna Bulvarının iki cephesinde ticaret fonksiyonu önerildiği, ticaret fonksiyonunun üst ölçekli 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planı kararları ile uyumlu olduğu, ticaret alanlarına yönelik önceki plandaki yapılaşma şartlarının aynen korunduğu, Boğaziçi Kanununda ticaret alanları için herhangi bir yapılaşma değeri belirlenmediği, ticaret alanlarına ilişkin plan notu ile getirilen yüksekliğin konut alanlarındaki yükseklik değerleri ile aynı olduğu, Boğaziçi Kanununun 10. maddesinde konut alanları için getirilen TAKS:0,15 taban oturumunun brüt parsel üzerinden hesaplandığı, dava konusu plan notlarına göre ise ticaret alanlarında taban oturumu hesabının brüt parsel üzerinden yapılmadığı, net parsel üzerinden yapıldığı, Bosna Bulvarı üzerinde oluşmuş mevcut teşekkülün korunması açısından ticaret alanları için önerilen yapılaşma koşullarının korunması gerektiği ileri sürülerek, kararın plan notlarına yönelik bölümünün bozulması istenilmektedir.
TEMYİZ EDEN DAVALI … BAKANLIĞININ İDDİALARI : İptaline karar verilen plan notlarının İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından kabul edildiği, Bakanlıkça hukuka aykırı bir işlem yapılmadığı, Bakanlığın planı sonrasında değerlendirdiği, ayrıca planı Bakanlığın onayından sonra değerlendiren Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun bağlı olduğu Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının da hasım mevkiine alınmadan karar verildiği ileri sürülerek, kararın plan notlarına yönelik bölümünün bozulması istenilmektedir.
TEMYİZ EDEN DAVALILAR YANINDA MÜDAHİL … BELEDİYE BAŞKANLIĞININ İDDİALARI : Boğaziçi Kanunu ile belirlenen ve Boğaz Bölgesi olarak bilinen plan bölgesinin, Boğaziçi Kanunundaki ve planlardaki sınırlamalara rağmen fenni ve sıhhi şartlar ile afet riski dikkate alınmaksızın gerçekleşen düzensiz bir yapılaşmaya maruz kaldığı, plan bölgesindeki yapıların çoğunun ruhsatsız olduğu, planlardaki TAKS ve kat sınırına uymadığı, planla öngörülenin çok üzerinde insan yaşadığı, yapıların tamamına yakınının 1999 depreminden önce yapılmış yapılar olduğu, yollar, yeşil alanlar, kamusal alanlar ve sosyal donatı alanların yetersiz olduğu, hisseli mülkiyet sorunu nedeniyle mağdur kitleleri oluştuğu, bu sebeplerle revizyon planı hazırlanması zorunluluğunun ortaya çıktığı, dava konusu revizyon İmar Planında 2960 sayılı Yasa’daki KAKS, yükseklik ve kat sınırının aşılmadığı, ticaret alanlarına yönelik önceki plandaki yapılaşma şartlarının aynen korunduğu, Boğaziçi Kanununda ticaret alanları için herhangi bir yapılaşma değeri belirlenmediği ve kısıtlama getirilmediği, bunun Kanun koyucunun bilinçli olarak sustuğu anlamına geldiği, Boğaziçi Kanununa tabi olan diğer ilçelere tanınan haklardan dava konusu bölgenin yararlanmamasının eşitlik ilkesine aykırı olduğu, Bosna Bulvarı üzerinde oluşmuş mevcut teşekkülün korunması açısından ticaret alanları için önerilen yapılaşma koşullarının korunması gerektiği, mevcut donatı alanları ile gerek konum gerek alansal büyüklük ve gerekse de fonksiyonel açıdan uyumun sağlanması doğrultusunda hazırlanacak donatı anahtar paftasının, 1/1000 ölçekli uygulama imar planları gibi bir onay sürecinin olacağı, önceki planlara göre yasal yapılaşmasını tamamlayan parsel maliklerinin problemlerini çözmeye yönelik olan bu düzenleme ile maliklerin yeniden imar haklarını kullanmaya yönelik müracaatlarıyla, önceki plan gereği yapmış oldukları terklerin nasıl olacağına (kaç m2 ve hangi fonksiyonda) dair konuların çözüme kavuşturulmasının amaçlandığı, terklerin %40’a tamamlanmasının hukuken mümkün olup, ilave donatı terkine ilişkin plan notunun yasal düzenleme ve içtihatların tezahürü olduğu, bu plan notu ile donatı alanlarının kamuya kazandırılmasının hedeflendiği ileri sürülerek, kararın plan notlarına yönelik bölümünün bozulması istenilmektedir.

KARŞI TARAFIN SAVUNMALARI :
… Bakanlığının savunması; savunma verilmemiştir.
… Büyükşehir Belediye Başkanlığının savunması; savunma verilmemiştir.
Davalılar yanında müdahil … Belediye Başkanlığının savunması; davacıların temyiz isteminin reddi gerektiği savunulmuştur.
Davalılar yanında müdahil … Konut Yapı Kooperatifi’nin savunması; savunma verilmemiştir.
Davacıların savunması; savunma verilmemiştir.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ …’IN DÜŞÜNCESİ : Uyuşmazlığın, 1/1000 ölçekli koruma amaçlı revizyonuygulama imar planının ticaret dışındaki fonksiyon ve yapılaşma koşullarına ve donatı anahtar paftası ile ilave donatı alanları terkine yönelik plan notlarına ilişkin kısmı yönünden;
Bölge idare mahkemelerinin nihai kararlarının temyizen bozulması, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 49. maddesinde yer alan sebeplerden birinin varlığı hâlinde mümkündür.
Temyizen incelenen kararın, anılan kısmı usul ve hukuka uygun olup dilekçede ileri sürülen temyiz nedenleri Bölge İdare Mahkemesi İdare Dava Dairesi kararının anılan kısmının bozulmasını gerektirecek nitelikte görülmemiştir.
Uyuşmazlığın, dava konusu 1/1000 ölçekli koruma amaçlı revizyon uygulama imar planı ile getirilen ticaret fonksiyonu ve ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkı getiren plan notuna ilişkin kısmı yönünden;
2960 sayılı Boğaziçi Kanununun “İmar planlarının yapılması, onayı ve tadili” başlıklı 10. maddesinin 1. fıkrasında: “‘Gerigörünüm’ bölgesinde Taban Alan Kat Sayısı (T.A.K.S) azami %15 ve 4 katı (H:12,50 m. İrtifaı), ‘Etkilenme’ bölgesinde ise gene Taban Alanı Kat Sayısı (T.A.K.S) %15 ve 5 katı (H:15,50 m. İrtifaı) geçmemek şartı ile konut yapılabilir. Daha önce belediyeye bilabedel terk edilmiş veya edilecek olan alanlar bu hesaba dahil edilir. Hesabat brüt alan üzerinden yapılır. 1/1/1982 den sonra alınmış ‘Yüksek Anıtlar Kurulunun’ kararları ile 22/7/1983 onay tarihli planda kazanılmış haklar saklıdır.” hükmü yer almıştır.
3194 sayılı İmar Kanununun tanımlar başlıklı 5. maddesinde; yapı, karada ve suda daimi veya muvakkat, resmi ve hususi yeraltı ve yerüstü inşaatı ile bunların ilave, değişiklik ve tamirlerini içine alan sabit ve müteharrik tesisler olarak tanımlanmıştır. Konut ise genel olarak, insanların içinde yaşadıkları ev, apartman vb. yer, mesken, ikametgah olarak tanımlanmaktadır.
Konut yapı tanımının kapsamına girdiği gibi, kendi başına kullanılabilen, üstü örtülü ve insanların içine girebilecekleri ve insanların oturma, çalışma, eğlenme veya dinlenmelerine veya ibadet etmelerine, hayvanların ve eşyaların korunmasına yarayan binalar da yapı kapsamına girmektedir.
Görüldüğü gibi yapı ifadesi içine konutu da alan çok genel bir tanımlamayı ifade etmektedir.
2960 sayılı Boğaziçi Kanunu kapsamında, Boğaziçi Gerigörünüm bölgesinde kalan bir taşınmaz üzerinde ancak Taban Alan Kat Sayısı (TAKS) azami %15 ve 4 katı (H:12,50 m. İrtifaı), Etkilenme bölgesinde kalan bir taşınmaz üzerinde ise ancak TAKS %15 ve 5 katı (H:15,50 m. İrtifaı) geçmemek şartı ile konut yapılabileceği anılan Kanunun 10. maddesinde açık olarak kurala bağlanmıştır. Bu Kanunun değişik maddelerinde yapı ifadesi kullanılmasına karşın anılan maddede konut ifadesinin kullanılmış olması, Kanunun, Gerigörünüm veya Etkilenme Bölgesinde kalan bir taşınmaz üzerinde, herhangi bir yapıya değil, kapsamı daraltılmak suretiyle sadece belirtilen yoğunlukta ve yükseklikte konut yapılmasına imkan tanıdığını göstermektedir. İstanbul Boğaziçi Alanının kültürel ve tarihi değerlerini ve doğal güzelliklerini kamu yararı gözetilerek korumak ve geliştirmek ve bu alandaki nüfus yoğunluğunu artıracak yapılanmayı sınırlamak için uygulanacak imar mevzuatını belirlemek ve düzenlemek amacıyla çıkarılmış bulunan Boğaziçi Kanununun anılan maddesinde yer alan sınırlamanın, sadece konut yapımı için geçerli olduğunu, dava konusu plan değişikliğinde belirtilen nitelikte yapılacak yapılar için Yasada bir sınırlama öngörülmediğini kabul etmek, Kanunun açık hükmü karşısında mümkün değildir.
Bu durumda, 1/1000 ölçekli koruma amaçlı revizyon uygulama imar planının ticaret fonksiyonuna yönelik kısmında ve ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkı getiren plan notunda hukuka uyarlık bulunmamaktadır.
Açıklanan nedenlerle, temyize konu kararın, 1/1000 ölçekli koruma amaçlı revizyon uygulama imar planının ticaret dışındaki fonksiyon ve yapılaşma koşullarına ve donatı anahtar paftası ile ilave donatı alanları terkine yönelik plan notlarına ilişkin kısmının onanmasına, ticaret fonksiyonuna ve ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkı getiren plan notuna yönelik kısmının bozulmasına karar verilmesi gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA

Karar veren Danıştay Altıncı Dairesince, Tetkik Hakiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:
Duruşma yapılmasına gerek görülmedi.
İNCELEME VE GEREKÇE:

MADDİ OLAY :
İstanbul ili, Üsküdar ilçesi, … ve … Mahallelerinin tamamı ile … ve … Mahallelerinin bir kısmını kapsayan dava konusu 1. Etap 1/1000 ölçekli Üsküdar Boğaziçi Gerigörünüm ve Etkilenme Bölgeleri Koruma Amaçlı Revizyon Uygulama İmar Planı … tarihli, … sayılı ilçe belediye meclisi kararı ile kabul edilmiş, … tarihli, … sayılı büyükşehir belediye meclisi kararı ile onaylanmış, İstanbul VI Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun … tarihli, … sayılı kararı ve İstanbul I Numaralı Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Komisyonunun … tarihli, … sayılı kararı ile uygun bulunmuştur.
Dava konusu 1/1000 ölçekli uygulama imar planının; Plan Uygulama Hükümleri/Genel Hükümlerinin 4. maddesinde: “Donatı Anahtar Paftası; 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planlarında gösterilmeyen ancak plan hükümleri gereği ayrılması gerekli olan sosyal altyapı alanları, açık ve yeşil alanlar ve teknik altyapı alanlarının belirleneceği ve meri planlardaki donatı alanları ile bütünlük sağlayacak şekilde ilçe belediyesince düzenlenen ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nca onaylanarak uygulamaya yön verecek olan paftayı ifade etmektedir.” kuralı, 1.5. A1 ve A2 Rumuzlu Alanlar başlığı altında; “-*A1 rumuzlu alanlarda, TAKS:0.15 Yençok:12.50 m., olup, terk miktarı toplamının %40’ın altında olması durumunda proje onay sürecinde, Donatı Anahtar Paftasında belirlenen alanlar bilabedel terk edilecek, ilave donatı alanları ile terk miktarı %40’a tamamlanacak olup; daha önce yapılan terkler de dahil toplam terk miktarı %40’a tamamlanmadan uygulama yapılamaz”; “-A2 rumuzlu alanlarda, TAKS:0.15 Yençok:15.50 m. olup, terk miktarı toplamının %40’ın altında olması durumunda proje onay sürecinde, Donatı Anahtar Paftasında belirlenen alanlar bilabedel terk edilecek, ilave donatı alanları ile terk miktarı %40’a tamamlanacak olup; daha önce yapılan terkler de dahil toplam terk miktarı %40’a tamamlanmadan uygulama yapılamaz.” kuralı, 2. Kentsel Çalışma Alanları/2.1. Ticaret Alanları başlığı altında ise; “Bu alanlarda iş merkezleri, ofis-büro, çarşı, çok katlı mağazalar, kamu veya özel katlı otoparklar, alışveriş merkezleri, otel ve diğer konaklama tesisleri, sinema, tiyatro, müze, kütüphane, sergi salonu gibi sosyal ve kültürel tesisler, lokanta, restoran, gazino, düğün salonu gibi eğlenceye yönelik birimler, yönetim binaları, katlı otopark, banka, finans kurumları, yurt, kurs, dershane, özel eğitim ve özel sağlık tesisleri gibi ticaret ve hizmetler sektörüne ilişkin fonksiyonlar yer alabilir. Binaların zemin ve bodrum katları ticaret olmak kaydıyla diğer katlarda ticaret veya konut kullanımı yer alabilir. Mevcut ruhsatlı yapıların hakları saklı olup, binaların yenilenmesi sürecinde yapılaşma hükümleri TAKS:0,30, E:2,00 Yençok:12.50 m.dir. Ticaret alanlarında emsal hesabı, planda ticaret alanı olarak belirlenmiş net alanlar üzerinden yapılacaktır.” kuralı yer almıştır.

İLGİLİ MEVZUAT:
3194 sayılı İmar Kanununun “Tanımlar” başlıklı 5. maddesinin işlem tarihinde yürürlükte olan halinde, nazım imar planı; varsa bölge veya çevre düzeni planlarına uygun olarak halihazır haritalar üzerine, yine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak çizilen ve arazi parçalarının; genel kullanış biçimlerini, başlıca bölge tiplerini, bölgelerin gelecekteki nüfus yoğunluklarını, gerektiğinde yapı yoğunluğunu, çeşitli yerleşme alanlarının gelişme yön ve büyüklükleri ile ilkelerini, ulaşım sistemlerini ve problemlerinin çözümü gibi hususları göstermek ve uygulama imar planlarının hazırlanmasına esas olmak üzere düzenlenen, detaylı bir raporla açıklanan ve raporuyla beraber bütün olan plan, uygulama imar planı; tasdikli halihazır haritalar üzerine varsa kadastral durumu işlenmiş olarak nazım imar planı esaslarına göre çizilen ve çeşitli bölgelerin yapı adalarını, bunların yoğunluk ve düzenini, yolları ve uygulama için gerekli imar uygulama programlarına esas olacak uygulama etaplarını ve diğer bilgileri ayrıntıları ile gösteren plan olarak tanımlanmıştır.
2960 sayılı Boğaziçi Kanununun “İmar planlarının yapılması, onayı ve tadili” başlıklı 10. maddesinin 1. fıkrasında: “‘Gerigörünüm’ bölgesinde Taban Alan Kat Sayısı (T.A.K.S) azami %15 ve 4 katı (H:12,50 m. İrtifaı), ‘Etkilenme’ bölgesinde ise gene Taban Alanı Kat Sayısı (T.A.K.S) %15 ve 5 katı (H:15,50 m. İrtifaı) geçmemek şartı ile konut yapılabilir. Daha önce belediyeye bilabedel terk edilmiş veya edilecek olan alanlar bu hesaba dahil edilir. Hesabat brüt alan üzerinden yapılır. 1/1/1982 den sonra alınmış ‘Yüksek Anıtlar Kurulunun’ kararları ile 22/7/1983 onay tarihli planda kazanılmış haklar saklıdır.” hükmü yer almıştır.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Uyuşmazlığın, 1/1000 ölçekli koruma amaçlı revizyon uygulama imar planının fonksiyon ve yapılaşma koşullarına ve donatı anahtar paftası ile ilave donatı alanları terkine yönelik plan notlarına ilişkin kısmı yönünden;
Bölge idare mahkemelerinin nihai kararlarının temyizen bozulması, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 49. maddesinde yer alan sebeplerden birinin varlığı hâlinde mümkündür.
Temyizen incelenen kararın, anılan kısmı usul ve hukuka uygun olup dilekçede ileri sürülen temyiz nedenleri Bölge İdare Mahkemesi İdare Dava Dairesi kararının anılan kısmının bozulmasını gerektirecek nitelikte görülmemiştir.
Uyuşmazlığın ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkı getiren plan notuna ilişkin kısmı yönünden;
Dosyanın incelenmesinden, dava konusu 1/1000 ölçekli koruma amaçlı revizyon uygulama imar planında Boğaziçi Gerigörünüm ve Etkilenme Bölgesinde bulunan uyuşmazlık konusu alan için getirilen fonksiyonlardan olan ticaret alanının özellikle ticaret sektörünün hızla büyüme gösterdiği Bosna Bulvarının iki cephesinde bulunan taşınmazlara yönelik getirildiği, plan notlarıyla ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkının düzenlendiği anlaşılmıştır.
… tarihli, … sayılı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Kararı ile doğal sit alanı olarak ilan edilen Boğaziçi alanının kültürel ve tarihi değerlerini ve doğal güzelliklerini kamu yararı gözetilerek korumak ve geliştirmek ve bu alandaki nüfus yoğunluğunu arttıracak yapılaşmayı sınırlamak için uygulanacak imar mevzuatını belirlemek ve düzenlemek amacı ile çıkartılan 22.11.1983 tarihinde yürürlüğe giren 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu ile Boğaziçi Alanı, Kanuna ekli krokide işaretli ve 22.07.1983 onay tarihli nazım planda gösterilen boğaziçi kıyı ve sahil şeridi, öngörünüm bölgesi, gerigörünüm bölgesi ve etkilenme bölgelerinden oluşan alan şeklinde tanımlanmıştır.
2960 sayılı Kanunun çıkarıldığı tarihteki genel düzenleniş biçimi ve sistematiğine bakıldığında Kanun ile Boğaziçi kıyı, sahil şeridi ve öngörünüm bölgesine yönelik olarak özel hükümlerin getirildiği, Kanunun 3. maddesinin (g) bendi ile Boğaziçi kıyı ve sahil şeridinde ve öngörünüm bölgesinde konut yapılamayacağı, tevhit ve ifraz işlemleri yapılmasına izin verilemeyeceği, (h) bendinde sahil şeridi ve öngörünüm bölgesinde turizm ve rekreasyon amacı ile ayrılan alanlara toplumun yararlanmasına ayrılan yapı yapılacağı, toplumun yararlanmasına ayrılan bu yapıların amaç dışı kullanılamayacağının öngörüldüğü, geçici 4. maddesinde de, Boğaziçi kıyı, sahil şeridi ve öngörünüm bölgelerinde 22.07.1983 tasdik tarihli 1/5000 ölçekli nazım ve 1/1000 ölçekli imar uygulama planları ile konut kullanımına ayrılmış, ancak yapı yapılmamış olan yerlerde yeşil olan statüsünün uygulanacağı belirtilerek anılan bölgenin kamu yararına korunmasının sağlanmasının amaçlandığı anlaşılmaktadır.
Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte Boğaziçi gerigörünüm ve etkilenme bölgelerine yönelik olarak açık bir düzenleme yer almamıştır. 09.05.1985 tarihinde yürürlüğe giren 3194 sayılı İmar Kanununun 46., 47., 48. ve Geçici 7. maddesi ile 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu ile ilgili hükümler sevkedilmiş, İmar Kanununun 47. maddesi ile 2960 sayılı Yasanın 3 (g) maddesi değiştirilerek boğaziçi öngörünüm bölgesinde belirli koşullarla “konut” inşaatı yapılabileceği belirtilmiş, 48. maddesi ile de 2960 sayılı Yasanın 10. maddesi tamamen değiştirilerek gerigörünüm ve etkilenme bölgesinde, sayılan koşullarla konut yapılabileceği öngörülmüş ve maddenin devamında bazı kazanılmış haklar saklı tutulmuş, “Boğaziçi alanı” için yapılan planların revize edilmesi halinde planlama çalışmalarında izlenecek esaslar gösterilmiştir.
İmar Kanununun anılan maddelerinin ve 2960 sayılı Yasanın 10. maddesinin Anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla açılan iptal davası sonucunda, Anayasa Mahkemesinin 11.12.1986 tarihli, E:1985/11, K:1986/29 sayılı kararı ile; 2960 sayılı Boğaziçi Yasası ile boğaziçi öngörünüm bölgesinin sahil şeridi ile aynı hukuki rejime tabi tutularak konut yapımının yasaklandığı, maddenin ayrıntılı düzenlenmesinin kamu yararının gerçekleştirilmesine yönelik olduğu, yapılan değişiklikle ancak toplumun yararlanmasına açık yapılar yapılmasına izin verilen Boğaziçi öngörünüm bölgesinin, belli koşullarla da olsa sonuç olarak, yeşil alanları da kapsar biçimde konut inşaatına açılmış bulunduğu, bu sonucun yasa koyucunun amacının, Boğaziçi öngörünüm bölgesini kamu yararını gözönünde tutarak korumak değil, buna yeşil alanları da dahil etmek suretiyle özel yapılaşmaya açmak olduğunu gösterdiği anlaşıldığından, 3194 sayılı Yasanın 47. maddesinin (g) fıkrasının Anayasaya aykırı olduğu sonucuna varılması nedeniyle iptaline; 2960 sayılı Yasanın 10. maddesinin ise, 3194 sayılı Yasanın 48. maddesi ile tümüyle değiştirilerek geri görünüm ve etkilenme bölgeleri için yeni bir düzenleme getirildiği, bu alanlarda hangi koşullarda konut inşa edilebileceğinin belirtildiği, anılan bölgelerde özel yapılanma için bazı koşullar getirildiği, bu bölgelerdeki planlama esaslarında da Anayasaya açık aykırılık olmadığı sonucuna varıldığından, anılan maddeye yönelik iptal isteminin reddine karar verilmiştir.
2960 sayılı Yasanın Anayasa Mahkemesinin yukarıda yer verilen kararı ile birlikte değerlendirilmesinden, Yasa ile Boğaziçi kıyı, sahil şeridi ve öngörünüm bölgelerinin kamu yararı gözetilerek, herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevreden yararlanmasını sağlamak amacı ile özel yapılanmaya yasaklandığı ve ancak toplumun yararlanmasına ayrılmak kaydı ile turizm tesisleri ve rekreasyon alanları yapılabileceğinin belirtildiği, Yasanın 10. maddesi ile de kamu yararına korunması öngörülen bu bölgeden etkilenen geri görünüm ve etkilenme bölgeleri için farklı bir hukuki statü uygulanarak, genel düzenlemeye bir istisna getirilmek suretiyle bu bölgelerin özel yapılanmaya da konu edilebilmesine olanak tanındığı, her ne kadar 2960 sayılı Yasanın 10. maddesi ile, “geri görünüm” bölgesinde Taban Alan Kat Sayısı (T.A.K.S) azami %15 ve 4 katı (H=12.50 m. irtifaı) , “etkilenme” bölgesinde ise gene Taban Alanı Kat Sayısı (T.A.K.S) %15 ve 5 katı (H=15.50 m.irtifaı) geçmemek şartı ile konut yapılabileceği belirtilmiş ise de, maddede bu bölgede sadece konut yapılabileceği düzenlenmediğinden, hükmün diğer kullanımlara yönelik yapı yapılamayacağı anlamına gelmeyeceği, planlamada bir bölgenin konut kullanımına ayrılması sonucunda konutun en fazla nüfus yoğunluğuna neden olan kullanım türü olması nedeniyle diğer yapılardan ayrılarak bu kullanıma yönelik özel bir düzenlemenin öngörüldüğü sonucuna ulaşılmıştır.
Kaldı ki, 2960 sayılı Yasanın yürürlüğünden sonra onaylanan imar planları ve plan değişikliklerinde Boğaziçi gerigörünüm ve etkilenme bölgelerinde konut dışı kullanımların da yer aldığı, uygulamanın bu doğrultuda gerçekleştiği ve bu bölgelerde konut ile birlikte başka kullanımların da bulunduğu planlara dayalı bir nizamın oluştuğu açıktır.
2960 sayılı Yasanın 10. maddesi ile “konut” için öngörülen yapılaşma koşullarının, bu bölgelerde yapılacak olan diğer yapılar için de üst sınır olarak kabul edilip edilmeyeceği hususuna gelince; imar planları ile öngörülen kullanım türlerinin, bulunduğu çevrenin özellikleri, parselin büyüklüğü, konumu, bölgenin ihtiyacı, potansiyeli ve gelecekte öngörülen gelişimi ile mevcut nizama göre farklılıklar içermesi nedeniyle, bu hususlar gözönünde bulundurularak her kullanım türü için farklı yapılaşma koşulu da belirlenebileceğinden, yukarıda da açıklandığı üzere nüfus yoğunluğu üzerinde en fazla etkisi bulunan konut kullanımına yönelik olarak getirilmiş bulunan yapılaşma koşullarının diğer kullanımlar için de üst sınır olarak kabul edilemeyeceği sonucuna ulaşılmıştır.
Bu durumda, Bölge İdare Mahkemesi İdari Dava Dairesince, ticaret alanlarında plan notuyla getirilen TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkının, alandaki diğer kullanımları, sosyal donatı alanlarını, yapı yoğunluğunu, ulaşım düzenini ve trafiği ne şekilde etkileyeceği, bölgede teşekkül etmiş yapı nizamı da dikkate alınarak silüeti nasıl etkileyeceği, İstanbul ilinde Üsküdar ilçesi dışındaki diğer ilçelerde (Sarıyer, Beykoz, Beşiktaş vd.) Boğaziçi Gerigörünüm ve Etkilenme Bölgesi sınırları içerisinde kalan alanlara yönelik yapılan 1/5000 ölçekli nazım ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planlarında ticaret kullanımı için verilen yapılaşma koşulları (emsal, TAKS, yükseklik vb.) ile uyumlu olup olmadığı hususlarının aralarında kültür ve tabiat varlıkları ile Boğaziçinin korunması konusunda uzman kişilerin yer aldığı yeni bir bilirkişi heyetiyle yerinde keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırılması suretiyle açıklığa kavuşturulmasının ardından yeniden bir karar verilmesi gerekmektedir.

KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1. Davacıların temyiz isteminin reddine, temyize konu … Bölge İdare Mahkemesi … İdari Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının, dava konusu işlemin iptaline ilişkin Mahkeme kararına yönelik olarak yapılan istinaf başvurusunun, 1/1000 ölçekli uygulama imar planının fonksiyon ve yapılaşma koşulları yönünden kabulü ile kararın bu kısmının kaldırılması, planın fonksiyon ve yapılaşma koşulları yönünden davanın reddine yönelik bölümünün, planın ticaret dışındaki fonksiyon ve yapılaşma koşullarına ilişkin kısmının oybirliğiyle, ticaret fonksiyonuna ilişkin kısmının oyçokluğuyla ONANMASINA,
2. Davalılar ve davalılar yanında müdahil … Belediye Başkanlığının temyiz istemlerinin kısmen reddine, temyize konu … Bölge İdare Mahkemesi … İdari Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının, dava konusu işlemin iptaline ilişkin Mahkeme kararına yönelik olarak yapılan istinaf başvurusunun, donatı anahtar paftası ve ilave donatı alanları terkine yönelik plan notları yönünden gerekçeli reddine ilişkin kısmının oybirliğiyle ONANMASINA,
3. Davalılar ve davalılar yanında müdahil … Belediye Başkanlığının temyiz istemlerinin kısmen kabulüne, temyize konu … Bölge İdare Mahkemesi … İdari Dava Dairesinin … tarih ve E:…, K:… sayılı kararının, dava konusu işlemin iptaline ilişkin Mahkeme kararına yönelik olarak yapılan istinaf başvurusunun, ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkı getiren plan notları yönünden gerekçeli reddine ilişkin kısmının esasta oybirliği, gerekçede oyçokluğuyla BOZULMASINA,
4. Bozulan kısım hakkında yeniden bir karar verilmek üzere dosyanın anılan Bölge İdare Mahkemesi İdari Dava Dairesine gönderilmesine, 26/12/2022 tarihinde, kesin olarak, karar verildi.

(X) KARŞI OY : Uyuşmazlığın, dava konusu 1/1000 ölçekli koruma amaçlı revizyon uygulama imar planı ile getirilen ticaret fonksiyonu ve ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkı getiren plan notuna ilişkin kısmı yönünden;
2960 sayılı Boğaziçi Kanununun “İmar planlarının yapılması, onayı ve tadili” başlıklı 10. maddesinin 1. fıkrasında: “‘Gerigörünüm’ bölgesinde Taban Alan Kat Sayısı (T.A.K.S) azami %15 ve 4 katı (H:12,50 m. İrtifaı), ‘Etkilenme’ bölgesinde ise gene Taban Alanı Kat Sayısı (T.A.K.S) %15 ve 5 katı (H:15,50 m. İrtifaı) geçmemek şartı ile konut yapılabilir. Daha önce belediyeye bilabedel terk edilmiş veya edilecek olan alanlar bu hesaba dahil edilir. Hesabat brüt alan üzerinden yapılır. 1/1/1982 den sonra alınmış ‘Yüksek Anıtlar Kurulunun’ kararları ile 22/7/1983 onay tarihli planda kazanılmış haklar saklıdır.” hükmü yer almıştır.
3194 sayılı İmar Kanununun tanımlar başlıklı 5. maddesinde; yapı, karada ve suda daimi veya muvakkat, resmi ve hususi yeraltı ve yerüstü inşaatı ile bunların ilave, değişiklik ve tamirlerini içine alan sabit ve müteharrik tesisler olarak tanımlanmıştır. Konut ise genel olarak, insanların içinde yaşadıkları ev, apartman vb. yer, mesken, ikametgah olarak tanımlanmaktadır.
Konut yapı tanımının kapsamına girdiği gibi, kendi başına kullanılabilen, üstü örtülü ve insanların içine girebilecekleri ve insanların oturma, çalışma, eğlenme veya dinlenmelerine veya ibadet etmelerine, hayvanların ve eşyaların korunmasına yarayan binalar da yapı kapsamına girmektedir.
Görüldüğü gibi yapı ifadesi içine konutu da alan çok genel bir tanımlamayı ifade etmektedir.
2960 sayılı Boğaziçi Kanunu kapsamında, Boğaziçi Gerigörünüm bölgesinde kalan bir taşınmaz üzerinde ancak Taban Alan Kat Sayısı (TAKS) azami %15 ve 4 katı (H:12,50 m. İrtifaı), Etkilenme bölgesinde kalan bir taşınmaz üzerinde ise ancak TAKS %15 ve 5 katı (H:15,50 m. İrtifaı) geçmemek şartı ile konut yapılabileceği anılan Kanunun 10. maddesinde açık olarak kurala bağlanmıştır. Bu Kanunun değişik maddelerinde yapı ifadesi kullanılmasına karşın anılan maddede konut ifadesinin kullanılmış olması, Kanunun, Gerigörünüm veya Etkilenme Bölgesinde kalan bir taşınmaz üzerinde, herhangi bir yapıya değil, kapsamı daraltılmak suretiyle sadece belirtilen yoğunlukta ve yükseklikte konut yapılmasına imkan tanıdığını göstermektedir. İstanbul Boğaziçi Alanının kültürel ve tarihi değerlerini ve doğal güzelliklerini kamu yararı gözetilerek korumak ve geliştirmek ve bu alandaki nüfus yoğunluğunu artıracak yapılanmayı sınırlamak için uygulanacak imar mevzuatını belirlemek ve düzenlemek amacıyla çıkarılmış bulunan Boğaziçi Kanununun anılan maddesinde yer alan sınırlamanın, sadece konut yapımı için geçerli olduğunu, dava konusu plan değişikliğinde belirtilen nitelikte yapılacak yapılar için Yasada bir sınırlama öngörülmediğini kabul etmek, Kanunun açık hükmü karşısında mümkün değildir.
Açıklanan nedenlerle, 1/1000 ölçekli koruma amaçlı revizyon uygulama imar planının ticaret fonksiyonuna yönelik kısmında ve ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkı getiren plan notunda hukuka uyarlık bulunmadığından, temyize konu Bölge İdare Mahkemesi İdari Dava Dairesi kararının ticaret fonksiyonuna ve ticaret alanlarında TAKS:0,30, E:2 yapılaşma hakkı getiren plan notuna yönelik kısmının belirtilen gerekçeyle bozulması gerektiği oyuyla, belirtilen kısım yönünden Dairemiz kararına katılmıyorum.