Danıştay 15. Daire Başkanlığı 2016/718 E. , 2016/1440 K.
T.C.
D A N I Ş T A Y
ONBEŞİNCİ DAİRE
Esas No : 2016/718
Karar No : 2016/1440
Temyiz Eden (Davacılar) : 1-
2-
Vekili :
Karşı Taraf (Davalılar) : 1-
2-
Vekili :
İstemin Özeti :Davacılar tarafından, davacı ‘nın sevk ve idaresindeki araç ile … … Caddesi üzerinde seyir halinde iken yol ortasında bulunan kum yığınına çarpması sonucu meydana gelen yaralamalı ve hasarlı trafik kazasında davalı idarelerin hizmet kusuru olduğundan bahisle davacı için 5.100,00-TL maddi, 10.000,00-TL manevi; davacı için 1.350,00-TL maddi, 20.000,00-TL manevi olmak üzere toplam 6.450,00-TL maddi, 30.000,00-TL manevi tazminatın olay tarihi olan 28.11.2013 tarihinden itibaren hesaplanacak yasal faiziyle davalı idarelerden tazminine karar verilmesi istemiyle açılan dava sonucunda, … 1. İdare Mahkemesi’nce; … gün ve … sayılı merciine tevdi kararı ile birlikte dava dilekçesinin, ve ‘na tebliğ edildiği tarihten itibaren, idarece yanıt verilmeyerek davacıların tazminat isteğinin zımnen reddi üzerine, dava açma süresi olan 60 gün içerisinde ve en geç 08/04/2015 tarihinde açılması gerekirken 03/07/2015 havale tarihli dilekçe ile açılan iş bu davada süre aşımı bulunduğu gerekçesiyle davanın reddi yolunda verilen verilen kararın, hukuka uygun olmadığı ileri sürülerek temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.
Savunmaların Özeti :… Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından mahkeme kararının hukuka uygun olduğu, temyiz isteminin reddi gerektiği savunulmaktadır. Diğer davalı idarece savunma verilmemiştir.
Tetkik Hakiminin Düşüncesi :Temyiz isteminin reddi gerektiği düşünülmektedir.
TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Onbeşinci Dairesi’nce, Tetkik Hakimi’nin açıklamaları dinlenip, dosyadaki belgeler incelenerek gereği görüşüldü:
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun “Kararın Bozulması” başlıklı 49. maddesinin 1. fıkrasında; temyiz incelemesi sonucu Danıştayın; a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması, b) Hukuka aykırı karar verilmesi, c) Usul hükümlerine uyulmamış olunması sebeplerinden dolayı incelenen kararı bozacağı kuralına yer verilmiştir.
Dosyadaki belgeler ile temyiz dilekçesindeki iddiaların incelenmesinden, temyiz istemine konu kararın hukuka ve usule uygun olduğu, kararın bozulmasını gerektirecek yasal bir sebebin bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Açıklanan nedenlerle; temyiz isteminin reddine,… 1. İdare Mahkemesi’nin … tarih ve … sayılı kararının ONANMASINA, dosyanın Mahkemesine gönderilmesine, 2577 sayılı Kanun’un 54. maddesinin 1. fıkrası uyarınca bu kararın tebliğ tarihini izleyen günden itibaren onbeş gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere, 07/03/2016 tarihinde oyçokluğuyla karar verildi.
(X)KARŞI OY :
Anayasanın 74. maddesinin birinci fıkrasında, “Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.” hükmü, ikinci fıkrasında da, “Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu, gecikmeksizin dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir.” hükmü yer almaktadır.
Anayasanın amir hükmü uyarınca, vatandaşların kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında yetkili makamlara başvurabilecekleri, kendileri ile ilgili yaptıkları başvurulara yetkili makamların, gecikmeksizin yazılı cevap vermesi gerektiği anlaşılmaktadır.
2001 yılında Anayasada, yürürlük ve halk oylamasına ilişkin madde hariç 38 maddede değişikliğe gidilmiş, değişikliğin genel gerekçesinde ise, “1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının; uygulamada olduğu dönem içinde ortaya çıkan ihtiyaçlar, kamuoyunun beklentileri ve yeni siyasî açılımlar doğrultusunda yenilenmesi gereği doğmuştur. Ayrıca Avrupa Birliğine tam üyelik sürecinde, ekonomik ve siyasî kriterlerin karşılanmasının, bu alanda gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasının ön şartı olarak Anayasada bazı değişikliklerin yapılması da kaçınılmazdır. Bu teklif toplumun ihtiyaçlarına cevap verebilecek çağdaş – demokratik standartlara ve evrensel normlara uygun, insan hakları ve hukukun üstünlüğünü ön plana çıkaran bir Anayasa değişikliğini hedeflemektedir.” ifadelerine yer verilmiştir.
İfadelerden de anlaşılacağı üzere, değişikliğin temel gerekçesi, Avrupa Birliğine tam üyelik sürecinde gerekli yasal düzenlemelerin yapılabilmesi ve çağdaş – demokratik standartlara ve evrensel normlara uygun, insan hakları ve hukukun üstünlüğünü ön plana çıkaran bir Anayasaya duyulan ihtiyaçtır.
Dolayısıyla Anayasanın yukarıda ifade edilen 74. maddesini, Anayasanın 40. maddesine 2001 yılında getirilen yeni düzenleme ile birlikte yorumlamak gerekmektedir.
Anayasa’nın “Temel hak ve hürriyetlerin korunması” başlıklı 40. maddesine, 03.10.2001 tarih ve 4709 sayılı Kanun’un 16. maddesiyle eklenen ikinci fıkrada, “Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır.” hükmü yer almıştır.
Bu ek fıkranın gerekçesinde, değişikliğin, bireylerin yargı ya da idari makamlar önünde sonuna kadar haklarını arayabilmelerine kolaylık ve imkân sağlanması amacıyla ve son derece dağınık mevzuat karşısında kanun yolu, mercii ve sürelerin belirtilmesinin hak arama, hak ve hürriyetlerin korunması açısından zorunluluk hâline gelmesi nedeniyle yapıldığına değinilmiştir.
Anayasal düzenlemeler ve değinilen gerekçeden, Devletin, kurumları vasıtasıyla tesis edilen her türlü işlemlerinde, bu işlemlere karşı başvurulacak yargı yeri veya idari makamlar ile başvuru süresinin gösterilmesinin bir anayasal zorunluluk hâline getirildiği anlaşılmaktadır. Anayasa’nın bağlayıcılığı karşısında, bu zorunluluğa; yasama, yürütme ve yargı organlarının, idare makamlarının ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarının uymakla yükümlü oldukları kuşkusuzdur.
Öte yandan, Anayasa’nın 125. maddesinin üçüncü fıkrasında, idari işlemlere karşı açılacak davalarda sürenin, yazılı bildirim tarihinden başlayacağı belirtilmiştir.
Anayasa’da yer alan düzenlemeler normlar hiyerarşisinde aynı düzeyde yer aldığından bu kuralların birbirine üstünlüklerinden söz etmek mümkün olmamakla birlikte, Anayasal normlar değerlendirilirken normun kabul edildiği tarihe bakılarak yorum yapılabilmesi mümkündür.
Bu kapsamda, her ne kadar Anayasa’nın 125. maddesinde, idari işlemlere karşı açılacak davalarda sürenin, yazılı bildirim tarihinden başlayacağı belirtilmişse de; 40. maddeye eklenen fıkrayla Devlet işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağının ve sürelerinin belirtilmesi zorunluluğu getirildiğinden, kişilere bildirilen işlemlerde; başvuru süresi ve başvuru yerinin de gösterilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla dava açma süresini başlatacak olan yazılı bildirim, Anayasa’nın amir hükmü gereğince, başvuru mercii ve süresini de gösteren yazılı bildirimdir. Bunun dışındaki yazılı bildirimler, Anayasa’nın 40. maddesinin amir hükmüne uygun olmadığından, bu bildirimin dava açma süresini işlemeye başlatması düşünülemeyecektir.
Anayasanın 40. maddesinin yukarıda ifade edilen hükmü ve gerekçesi birlikte değerlendirildiğinde, yapılan başvuruya cevap verilmesi halinde, yetkili makamların; kanun yolu, süresi ve merciini belirtmek zorunda oldukları ve dava açma süresinin ancak bu halde başlayacağının kabulü gerekmekle birlikte; başvuruya, yetkili makamlarca cevap verilmemesi halinde, dava açma süresinin nasıl hesaplanacağının da açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.
Anayasa’nın “Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü” başlıklı 11. maddesinde, Anayasa hükümlerinin, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kuralları olduğu; “Hak arama hürriyeti” başlıklı 36. maddesinde, herkesin, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı ve davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahip olduğu hükümlerine yer verilmiştir.
“Hak arama hürriyeti” Anayasa Mahkemesinin 8.12.2015 tarih ve E:2014/87, K:2015/112 sayılı kararında; “Anayasa’nın hak arama hürriyetini düzenleyen 36. maddesinin birinci fıkrasında, “Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.” denilerek yargı mercilerine davacı ve davalı olarak başvurabilme ve bunun doğal sonucu olarak da iddia, savunma ve adil yargılanma hakkı güvence altına alınmıştır. Maddeyle korunan hak arama özgürlüğü, kendisi bir temel hak niteliği taşımasının ötesinde, Anayasa’nın 40. maddesi uyarınca diğer temel hak ve özgürlüklerden gereken şekilde yararlanılmasını ve bunların korunmasını sağlayan en etkili güvencelerden biridir. Kişinin uğradığı bir haksızlığa veya zarara karşı kendisini savunabilmesinin ya da maruz kaldığı haksız bir uygulama veya işleme karşı haklılığını ileri sürüp kanıtlayabilmesinin, zararını giderebilmesinin etkili yolu, yargı mercileri önünde dava hakkını kullanabilmesidir.” şeklinde tanımlanmış, … tarih ve … sayılı kararında da; “Anayasa’nın hak arama hürriyetini düzenleyen 36. maddesinin birinci fıkrasında, kişilerin hak arama özgürlükleri güvence altına alınmıştır. Hak arama özgürlüğü, toplumsal barışı güçlendiren dayanaklardan biri olmasının yanında bireyin adaleti bulma, hakkı olanı elde etme ve haksızlığı giderme yoludur. İnsan varlığını soyut ve somut değerleriyle koruyup geliştirmek amacıyla hukuksal olanakları kapsamlı biçimde sağlama, bu konuda tüm yollardan yararlanma hakkını içeren hak arama özgürlüğü, hukuk devletinin ve çağdaş demokrasinin vazgeçilmez koşullarından biridir.” şeklinde ifade edilmiştir.
Anayasa’nın 74. maddesinde, yetkili makamların, vatandaşların kendileri ile yaptıkları başvurulara gecikmeksizin cevap vermesi gerektiği düzenlenmiştir. Dolayısıyla, yetkili makamların, vatandaşların, kendileri ile ilgili yapmış oldukları başvurulara cevap vermemesi gibi bir durum Anayasa yapıcı tarafından düşünülmemiş, hatta 2001 yılı değişikliği ile “gecikmeksizin” kelimesi ilave edilerek, yetkili makamların, başvuruyu bir an önce sonuçlandırması ve sürüncemede bırakmasının önüne geçilmeye çalışılmıştır. Bu duruma göre, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 10. maddesinde yer alan, “İlgililer, haklarında idari davaya konu olabilecek bir işlem veya eylemin yapılması için idari makamlara başvurabilirler. Altmış gün içinde bir cevap verilmezse istek reddedilmiş sayılır. İlgililer altmış günün bittiği tarihten itibaren dava açma süresi içinde, konusuna göre Danıştaya, idare ve vergi mahkemelerine dava açabilirler.” hükmünün ayrıca yorumlanması gerekmektedir.
“Aslında, gerçekte varolmayan ve ne sözlü ne de yazılı bir irade açıklanmayan bir karara karşı dava açılabilmesinin yegâne dayanağı, “İdarenin susmak suretiyle yargısal denetimden kaçınma imkânı”nı ortadan kaldırmak ve idare edilenlerin korunmasını sağlamak olgularıdır. Bu amaçlarla getirilen “zımni red” müessesesi, diğer bir açıdan ise bazen idare edilenler için bir tuzak da oluşturabilmektedir; öyle ki, idarî karar alma sürecinin yabancısı durumunda olan üçüncü kişiler, çoğu kez zımni red kararının oluştuğundan habersiz olarak, dava sürelerini kaçırmaktadırlar. O nedenle, iyiniyetle öngörülen böyle bir koruma mekanizmasının, söz konusu bu sakıncası da, idare edilenlere başvuruları sırasında bilgi vermek suretiyle (örneğin matbu formüler yolu ile) giderilmesi gerekir.” (Erkut, Dr. Celal, İdari İşlemin Kimliği, s.39-40). “Zımnî ret kararının varlık sebebi, idarenin susarak yargı denetiminden kaçmasının önüne geçmektir. Zımnî ret kurumu sayesinde, idare hareketsiz kalsa bile yargı denetiminden kurtulamayacaktır. İşte zımnî ret kurumu idarenin bu yükümlülüğünün bir müeyyidesidir… İdarenin 60 gün susmasının zımnî ret kararı anlamına gelmesi, idarenin kendisine yapılan başvuruları cevaplama yükümlülüğünün olmadığı anlamına gelmez” (Gözler, Kemal, Kaplan, Gürsel, İdare Hukuku Dersleri, s.294)
“Zımnî ret” müessesesi sadece 2577 sayılı Kanunun 10. maddesinde düzenlenmemiş, 11. ve 13. maddelerinde de, yapılan başvuruya yetkili makamlarca altmış gün içinde bir cevap verilmezse isteğin reddedilmiş sayılacağı belirtilerek, ilgililerin bu sürenin bitiminden sonra dava açabilecekleri düzenlendiğinden, 2577 sayılı Kanunun 10, 11 ve 13. maddelerinin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.
Buna göre;
– Başvurudan itibaren 60 gün geçmeden başvurunun zımnen reddedilmiş sayılmayacağı ve bu süreden önce dava açılamayacağı,
– Anayasa’nın yukarıda hükmüne yer verilen 74. maddesi, yetkili makamların, vatandaşların kendileri ile ilgili başvurularına gecikmeksizin cevap vermesi gerektiğini düzenlemiş olmakla birlikte, cevap verme sürecinin uzaması ve başvurudan itibaren 60 gün geçmiş olmasına rağmen hala cevap verilmemiş olması halinde, 2577 sayılı Kanunun 10, 11 ve 13. maddelerinde, ilgililere seçimlik bir hak tanınmış olup, idarelerin yargı denetiminden kaçmalarının önüne geçilmesi ve hak arama hürriyetinin bir an önce hayata geçirilmesini teminen, istenilmesi halinde, anılan sürenin bitiminden itibaren dava açılabileceği,
Anlaşılmaktadır.
Hatta yukarıda ifade edilen düşünceyi destekler mahiyette, 2577 sayılı Kanunun 10. maddesinin son cümlesinde yer alan, dava açılmaması veya davanın süreden reddi hallerinde, altmış günlük sürenin bitmesinden sonra yetkili idari makamlarca cevap verilirse, cevabın tebliğinden itibaren altmış gün içinde dava açılabileceği düzenlenmiş olup, kanun yapıcı, her hangi bir süre şartı koymaksızın, idarece uzun zaman sonra cevap verilmesi haline dahi bu cevaptan itibaren yeni dava açma süresinin başlayacağını kabul etmiştir.
Kısacası, başvurudan itibaren, 60 gün içerisinde cevap verilmemesi durumunda, ilgililerin seçimlik hakkını kullanarak dava açabilecekleri, hatta aradan çok uzun bir süre geçtikten sonra dahi yetkili makamlarca cevap verilmesi halinde dava açılabileceği kabul edilmiş iken, ifade edilen bu iki durumun arasında bulunan bir süreçte açılan davanın süre aşımı nedeniyle reddedilmesi yukarıda açıklanan hak arama hürriyeti ile çelişen bir durumdur.
Yukarıda yapılan tüm değerlendirmelerin ışığında, 2577 sayılı Kanunun 10, 11 ve 13. maddelerinde belirtilen sürenin dolmasından sonra işin sürüncemede bırakılmasının önlenmesi açısından ilgililere seçimlik bir hak getirilmiş olup, ilgililer isterler ise, bu haklarını kullanmak suretiyle dava açabileceklerdir.
Öte yandan, yetkili makamlara Anayasal bir sorumluluk olarak yüklenmiş olmasına rağmen, yapılan başvuruya gecikmeksizin cevap verilmesi gerekmekte iken, cevap verilmemesinin sonucu ilgiliye yüklenerek, zımnî ret tarihinden itibaren süresi içerisinde dava açılmadığının kabulü ile davanın süre aşımı nedeniyle reddi “hak arama hürriyeti” ve “hakkaniyet” ilkeleri ile bağdaşmamaktadır. Çünkü, yetkili makamlarca, Anayasal sorumluluk yerine getirilmek suretiyle başvuruya cevap verilmiş, ancak, bu işlemde Anayasanın 40. maddesi kapsamında, başvurulacak mercii, kanun yolu ve süresi gösterilmemiş olsaydı, dava açma süresinin başlamayacağının kabulünden hareketle, süresinden sonra açılan davanın esası incelenecek iken, yetkili makamlara yüklenen Anayasal sorumluluğa rağmen, yetkili makamların cevap vermemesi durumunu, idarelerin lehine, ilgililerin aleyhine bir durum olarak yorumlayarak, ilgililerin hak arama hürriyetlerinin bir anlamda engellenmiş olması yukarıda ifade edilen anayasal ilkeler ile bağdaşmayacaktır.
Bakılan davada, … gün ve … sayılı merciine tevdi kararının ‘na 09.12.2014 tarihinde, ‘ne 04.12.2014 tarihinde tebliğ edildiği, davalı idarelerin süresi içerisinde cevap vermemesi üzerine, davacılar tarafından, 03.07.2015 kayıt tarihli dilekçe ile dava açıldığı, Mahkeme tarafından, başvurunun zımnen reddedildiği tarihten itibaren süresi içerisinde dava açılmadığından bahisle davanın süre aşımı nedeniyle reddine karar verildiği anlaşılmaktadır.
Bu durumda, davalı idareler tarafından, yukarıda hükümlerine yer verilen anayasal sorumluluk yerine getirilmeyerek davacılara cevap verilmemesi üzerine açılan davada, süre aşımından söz edilemeyeceğinden, işin esasının incelenmesi suretiyle bir karar verilmesi gerekmektedir.
Açıklanan nedenlerle; davayı süre aşımı nedeniyle reddeden temyize konu Mahkeme kararının yukarıda bahsedilen gerekçe ile bozulması gerektiği görüşüyle, aksi yönde oluşan karara katılmıyorum.