Danıştay 13. Daire Başkanlığı 2022/4411 E. , 2023/337 K.
T.C.
D A N I Ş T A Y
ONÜÇÜNCÜ DAİRE
Esas No:2022/4411
Karar No:2023/337
TEMYİZ EDEN (DAVALI) : … Belediye Başkanlığı
VEKİLİ : Av. …
KARŞI TARAF (DAVACI) : …
VEKİLİ : Av. …
İSTEMİN KONUSU : …İdare Mahkemesi’nin … tarih ve E:…, K:…sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.
YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Siirt ili, Merkez ilçesi, …Mahallesi, …ada, …ve …sayılı parsellerin hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıkları depolama ve geri kazanım tesis alanı olarak 10 yıllığına kiralanması için 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu uyarınca 25/09/2018 tarihinde gerçekleştirilen ihale uhdesinde kalan davacı ile imzalanan sözleşmenin feshedilmesine ilişkin …tarih ve …sayılı encümen kararının iptali istenilmiştir.
İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: …İdare Mahkemesi’nce verilen kararda; Siirt Belediye Encümeni’nce, Siirt ili, Merkez ilçesi sınırları içerisinde oluşacak hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının depolanması için mülkiyeti Hazine’ye ait olan ve Siirt Belediye Başkanlığı’na 10/07/2017 tarihinden itibaren 2 yıl süreyle ön tahsisi yapılan Siirt ili, Merkez ilçesi, …Mahallesi, 207.973,11 m² yüz ölçümlü 426 ada, 3 parsel sayılı taşınmazın 18.486,97 m²’lik kısmı ile 474.451,22 m² yüz ölçümlü …ada, …parsel sayılı taşınmazın 27.385,24 m²’lik kısmı olmak üzere taşınmazların toplam 45.872,21 m²’lik taşınmazın depolama alanı olarak 10 yıl süreyle kiraya verilmesine ilişkin 25/09/2018 tarihinde 2886 sayılı Kanun uyarınca gerçekleştirilen ihale uhdesinde kalan davacı ile sözleşme imzalandığı, ihale konusu taşınmazların ön tahsisinin kesin tahsise dönüştürülmesi için yapılan talebin uygun görülmemesi üzerine Siirt Belediye Encümeni’nin …tarih ve …sayılı kararıyla belediye mücavir alan içerisinde Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Depolama Alanı (III. Sınıf Düzenli Depolama Alanı)’na uygun taşınmaz bulunmadığından bahisle 2886 sayılı Kanun’un EK-Kira Şartnamesi “Genel Şartlar” başlıklı 14. maddesi gereğince, ihale sözleşmesinin feshedilmesine karar verilmiş ise de, davacının bu kapsamda herhangi bir kusurunun bulunmadığı, davacı tarafından yeni hafriyat yeri için önerilen yerlerin de işe uygun olup olmadığının değerlendirilmediği, gerek 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14. maddesi gereğince gerekse taraflar arasında akdedilen Sözleşme’nin 11/5. maddesi gereğince hafriyat depolama alanı belirleme yükümlülüğünün davalı idarede olmasına rağmen davalı idarece hafriyat depolama alanı için yeni yer belirlenmesi amacıyla gerekli, yeterli ve etkili araştırma yapılmadığı, ayrıca ihale konusu taşınmazlara kamu kurum ve kuruşlarınca hangi amaç ve nedenle ihtiyaç duyulduğunun da somut olarak ortaya konulmadığı anlaşıldığından, davacı ile imzalanan sözleşmenin feshedilmesine ilişkin dava konusu encümen kararında hukuka uygunluk bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Belirtilen gerekçelerle hukuka aykırı bulunan dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.
TEMYİZ EDENİN İDDİALARI : Davalı idare tarafından, uyuşmazlığın çözümünde adli yargı merciilerinin görevli olduğu, idarelerinin yer tahsisi için gereken bütün çalışmaları yapmasına rağmen uygun yer bulunamadığı, kusuru olmaksızın fiili ve hukuki imkânsızlıktan dolayı sözleşmenin feshedildiği, İdare Mahkemesi’nin yerindelik denetimi yaptığı ileri sürülmektedir.
KARŞI TARAFIN SAVUNMASI : Davacı tarafından savunma verilmemiştir.
DANIŞTAY TETKİK HÂKİMİ …’IN DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin kabulü gerektiği düşünülmektedir.
TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay Onüçüncü Dairesi’nce, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra, dosya tekemmül ettiğinden yürütmenin durdurulması istemi hakkında ayrıca bir karar verilmeksizin gereği görüşüldü:
İNCELEME VE GEREKÇE:
USUL YÖNÜNDEN:
MADDİ OLAY:
Mülkiyeti Hazine’ye ait Siirt ili, Merkez ilçesi, …Mahallesi, 207.973,11 m² yüz ölçümlü …ada, … parsel numaralı taşınmazın 18.486,97 m²’lik kısmı ile 474.451,22 m² yüz ölçümlü …ada, …parsel numaralı taşınmazın 27.385,24 m²’lik kısmı olmak üzere taşınmazların toplam 45.872,21 m²’lik kısmının, hafriyat atıklarının toplanması ve bertaraf edilmesi amacıyla kullanılmak üzere Maliye Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğü’nün … tarih ve …sayılı işlemi ile Siirt Belediye Başkanlığı adına 2 yıl süreyle ön tahsisi yapılmıştır.
Söz konusu taşınmazların, Siirt ili, Merkez İlçesi sınırları içerisinde oluşacak hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının depolanması amacıyla kullanılması için 10 yıl süreyle kiralanmasına ilişkin 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 45. maddesi uyarınca açık teklif usulüyle 25/09/2018 tarihinde gerçekleştirilen ihale davacının uhdesinde kalmış ve davacı ile 08/10/2018 tarihinde sözleşme imzalanmıştır.
Siirt Belediye Başkanlığı, … tarih ve E.…15 sayılı yazıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan (Milli Emlak Genel Müdürlüğü), belediyeleri adına 2 yıl ön tahsisi yapılan taşınmazların 10 yıl süreyle hafriyat atıklarının toplanması ve bertaraf edilmesi amacıyla işletilmeye alındığı gerekçesiyle, anılan taşınmazların ön tahsisinin hizmet süresince devamı için kesin tahsise dönüştürülmesi talep edilmiş, ancak Bakanlığın …tarih ve …sayılı yazısı ile kesin tahsise ilişkin talep uygun görülmemiştir.
Bunun üzerine davalı idare tarafından, il genelinde oluşan hafriyat atıklarının depolanması için kullanılması amacıyla, Siirt ili, Merkez ilçesi, …Mahallesi, …ada, …parselde bulunan taşınmazın idarelerine kiralanması … tarih ve E.…sayılı yazı ile Siirt Valiliği Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’nden talep edilmiş, ancak anılan taşınmazın Siirt Botan Milli Park sınırları içerisinde kaldığı gerekçesiyle kiralama talebi Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’nün …tarih ve E.…sayılı yazısı ile uygun görülmemiştir.
Yine davalı idarece, hafriyat atıklarının depolanması için kullanılması amacıyla, Siirt ili, Merkez ilçesi, …Mahallesi, …ada, …parsel sayılı taşınmazın idarelerine kiralanması …tarih ve E.…sayılı yazı ile Siirt Valiliği Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’nden talep edilmiş, ancak kiralama talebi Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’nün …tarih ve E.…sayılı yazısı ile uygun görülmemiştir.
Siirt Belediye Başkanlığı Temizlik İşleri Müdürlüğü’nün …tarih ve E.…sayılı yazısı ile, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü’nden yeni bir hafriyat depolama alanı belirlenmesi istenilmiş, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü’nün çalışmaları sonucu belediye mücavir alanı içerisinde hafriyat depolama alanına uygun taşınmaz bulunmadığı tespit edilmiştir.
Hafriyat depolama alanı için uygun bir taşınmaz bulunamaması üzerine, …tarih ve …sayılı Belediye Encümeni kararı ile Kira Şartnamesi’nin 14. maddesi uyarınca davacı ile imzalanan ihale sözleşmesinin feshedilmesine karar verilmiş, bu kararın iptali istemiyle bakılan dava açılmıştır.
İLGİLİ MEVZUAT:
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 2. maddesinin 1. fıkrasında, “İdarî dava türleri şunlardır: a) İdarî işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlâl edenler tarafından açılan iptal davaları, b) İdarî eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan muhtel olanlar tarafından açılan tam yargı davaları, c) Tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklar hariç, kamu hizmetlerinden birinin yürütülmesi için yapılan her türlü idarî sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davalar” kuralına yer verilmiş; 3. maddesinde, idarî davaların, Danıştay, idare mahkemesi ve vergi mahkemesi başkanlıklarına hitaben yazılmış imzalı dilekçelerle açılacağı, dilekçelerde, tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları veya unvanları ve adreslerinin, davanın konusu ve sebepleri ile dayandığı delillerin, davaya konu olan idarî işlemin yazılı bildirim tarihinin, tam yargı davalarında uyuşmazlık konusu miktarın gösterileceği, dava dilekçelerinin ve bunlara ekli evrakın örneklerinin karşı taraf sayısından bir fazla olacağı; 14. maddesinin 3. fıkrasında, dava dilekçelerinin, görev ve yetki, idarî merci tecavüzü, ehliyet, idarî davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olup olmadığı, süre aşımı, husumet, 3. ve 5. maddelere uygun olup olmadıkları yönlerinden sırasıyla inceleneceği; 15. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendinde, 14. maddenin 3/a bendine göre adlî yargının görevli olduğu konularda açılan davaların reddedileceği kurala bağlanmış; 20/A maddesinin 2. fıkrasının (i) bendinde, “Danıştay evrak üzerinde yaptığı inceleme sonunda, maddi vakıalar hakkında edinilen bilgiyi yeterli görürse veya temyiz sadece hukuki noktalara ilişkin ise yahut temyiz olunan karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise işin esası hakkında karar verir. Aksi hâlde gerekli inceleme ve tahkikatı kendisi yaparak esas hakkında yeniden karar verir. Ancak, ilk inceleme üzerine verilen kararlara karşı yapılan temyizi haklı bulduğu hâllerde kararı bozmakla birlikte dosyayı geri gönderir. Temyiz üzerine verilen kararlar kesindir.” kurallarına yer verilmiştir.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 4. maddesinde, “Bu Kanun’un uygulanmasında; (…) Bu Kanun’da yazılı usul ve şartlarla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve ihale yetkilisinin onayını müteakip sözleşmenin imzalanması ile tamamlanan işlemleri, (…) ifade eder.” kuralına yer verilmiştir.
2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 4. maddesinde, “Bu Kanun’un uygulanmasında: (…) İhale: Bu Kanunda yazılı usul ve şartlarla, işin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve yetkili mercilerin onayı ile tamamlanan sözleşmeden önceki işlemleri, (…) ifade eder.” kuralına yer almıştır.
Hazine Taşınmazlarının İdaresi Hakkında Yönetmelik’in ekinde yer alan Kira Şartnamesi I- Genel Şartlar’ın 14. maddesinde, “Taşınmaza Bakanlığımızca ya da kamu idarelerince ihtiyaç duyulması veya taşınmazın satışı hâlinde sözleşme tek taraflı olarak feshedilecek, kiracı Hazine’den hiçbir hak ve tazminat talebinde bulunmadan, yapılacak tebligatı takip eden on beş gün içerisinde taşınmazı tahliye edecektir.” kuralı yer almaktadır.
Davacı ile davalı idare arasında imzalanan Sözleşme’nin “Cezalar ve Sözleşmenin Feshi” başlıklı 11/5. maddesinde, “Siirt İli, Merkez İlçesi, … Mahallesi, … ada, … parsel numaralı 207.973,11 m² yüz ölçümlü taşınmazın 18.486,97 m²’lik kısmı ile … ada, … parsel numaralı 474.451,22 m² yüz ölçümlü taşınmazın 27.385,24 m²’lik kısmı 178 sayılı Maliye Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 13’üncü maddesinin (d) bendi ile 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 47’inci maddesi gereğince ‘Hafriyat atıklarının toplanması ve bertaraf edilmesi amacıyla kullanılmak üzere’ 10/07/2017 tarihinden itibaren Siirt Belediye Başkanlığı adına 2 (iki) yıl süreli ön tahsisi uygun görülmüştür. İdare tarafından iki yıl içinde kesin tahsise çevrilecektir. Hafriyat atıkları depolama alanının tahsisinde yaşanan sorunlardan dolayı idare yükleniciye hafriyat atıklarının toplanması ve bertaraf edilmesi amacıyla yeni depolama yeri belirleyecektir.” düzenlemesine yer verilmiştir.
HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
İdarî yargı mercilerinde yargısal denetimi yapılarak çözümlenecek uyuşmazlıklarda, öncelikle davaya konu işlemin idarî bir işlem olup olmadığı hususunun, başka bir anlatımla idare hukuku kurallarına göre tesis edilen, kamu gücüne dayanarak diğer tarafın rızasını aramaya gerek olmaksızın hukukî durumda tek yanlı irade açıklamasıyla değişiklik meydana getiren bir işlem olup olmadığının ortaya konulması gerekmektedir. İdarî makamlar tarafından tesis edilmiş olsa bile, özel hukuk hükümlerine tâbi olan işlem ve sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümünde adli yargı mercileri görevlidir.
2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ve diğer ihale mevzuatı kapsamında idarece tesis edilen işlemlerden ihale sürecine ilişkin olanlar, kesin ve icraî olmaları şartıyla, idarî işlemlerin diğer özelliklerini taşımaları durumunda idarî işlem olarak nitelendirilebilecek ve iptal davasına konu edilebilecektir. İhale sözleşmesinin imzalanmasından sonra tesis edilen işlemler ise kamu gücü kullanılmak suretiyle değil, sözleşmenin tanıdığı yetkilere dayanılarak özel hukuk kurallarına göre tesis edilmeleri sebebiyle idarî işlem olarak nitelendirilemeyecek ve iptal davasına konu edilemeyecektir.
Bu itibarla, ihale aşamasında tesis edilen işlemlerden doğabilecek uyuşmazlıkların idarî yargı yerlerince, ihale safhası tamamlanıp taraflar arasında sözleşme imzalandıktan sonra ortaya çıkan ve sözleşmenin uygulanmasından kaynaklanan uyuşmazlıkların ise adlî yargı yerlerince çözümlenmesi gerekmektedir.
Dosyanın incelenmesinden, Maliye Bakanlığı’nın 29/06/2017 tarih ve 19362 sayılı işlemi ile davalı idare adına 2 yıl süreyle ön tahsisi yapılan taşınmazların, Siirt ili, Merkez İlçesi sınırları içerisinde oluşacak hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının depolanması amacıyla kullanılması için 10 yıl süreyle kiralanmasına ilişkin 2886 sayılı Kanun’un 45. maddesi uyarınca açık teklif usulüyle 25/09/2018 tarihinde gerçekleştirilen ihalenin davacının uhdesinde kaldığı ve davacı ile 08/10/2018 tarihinde sözleşme imzalandığı, ihale konusu taşınmazların davalı idare adına yapılan ön tahsisinin kesin tahsise dönüştürülmesi için davalı idarece yapılan talebin Bakanlıkça uygun görülmemesi ve davacıya hafriyat atıklarının toplanması ve bertaraf edilmesi amacıyla yeni depolama yeri belirlenmesi için davalı idare tarafından yapılan çalışmalar neticesinde uygun taşınmaz bulunamaması üzerine Kira Şartnamesi’nin 14. maddesi uyarınca davacı ile imzalanan sözleşmenin feshedildiği görülmektedir.
Anılan sözleşmede yüklenicinin ve idarenin görev ve sorumluluklarına ilişkin düzenlemelere yer verildiği, bu kapsamda, taşınmazların ön tahsisinin kesin tahsise dönüştürülmesine ilişkin yükümlülüğün idareye ait olduğunun ve hafriyat atıkları depolama alanının tahsisinde yaşanan sorunlardan dolayı idarenin yükleniciye hafriyat atıklarının toplanması ve bertaraf edilmesi amacıyla yeni depolama yeri belirleyeceğinin kurala bağlandığı, davalı idare tarafından söz konusu depolama yeri için uygun bir taşınmaz bulunamadığı gerekçesiyle davacı ile imzalanan sözleşmenin feshine karar verildiği anlaşılmaktadır.
İhale aşaması tamamlanıp taraflar arasında sözleşme imzalandıktan sonra sözleşmeden doğan borcun ifası aşamasında ortaya çıkan ve sözleşmenin imzalanmasından önceki olgu ve olaylara da dayanmayan uyuşmazlığın görüm ve çözümünde adlî yargı mercileri görevlidir.
Öte yandan, dava konusu işlemin kaynaklandığı olay ve hukukî niteliği birlikte değerlendirildiğinde ihtilafın ihale işlemlerinden kaynaklanmadığı sonucuna varıldığından, genel yargılama usûlü uygulanarak davanın görev yönünden reddine karar verilmesi gerekirken, adlî yargının görevli olduğu ihtilafla ilgili olarak ivedi yargılama usûlü uygulanarak davanın esası hakkında karar verilmesinde usûl hükümlerine uygunluk bulunmamaktadır.
KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1. Davalının temyiz isteminin kabulüne;
2. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49. maddesi uyarınca …İdare Mahkemesi’nin …tarih ve E:…, K:…sayılı kararının BOZULMASINA,
3. Kullanılmayan …-TL yürütmeyi durdurma harcının istemi hâlinde davalıya iadesine,
4. Yeniden bir karar verilmek üzere dosyanın …İdare Mahkemesi’ne gönderilmesine,
5. 2577 sayılı Kanun’un 20/A maddesinin ikinci fıkrasının (i) bendi uyarınca kesin olarak (karar düzeltme yolu kapalı olmak üzere), 25/01/2023 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.