Danıştay 10. Daire Başkanlığı         2018/3285 E.  ,  2022/6644 K.
T.C.
D A N I Ş T A Y
ONUNCU DAİRE
Esas No : 2018/3285
Karar No : 2022/6644

DAVACI : …
VEKİLİ : Av. …

DAVALI : … Bakanlığı
VEKİLİ : Av. …

DAVANIN_KONUSU : Davacı tarafından, 23/05/2018 tarih ve 30429 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği’nin (Gümrük İşlemleri) (Seri No: …) iptali istenilmiştir.

DAVACININ İDDİALARI : Davacı tarafından, yetkilendirilmiş gümrük müşaviri olduğu, 04/09/2010 tarihli ve 27692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: …) ile EUR.1 ve EUR-MED dolaşım sertifikalarını onaylama hususunda kendilerine yetki verildiği, buna göre personel istihdam edildiği, arşiv kayıtlarının 5 yıl saklanmasının zorunluluğu olduğu, dava konusu Tebliğ ile bu yetkinin yetkilendirilmiş oda ve birliklere verildiği, kazanılmış haklarının korunmadığı, kamu yararı olmadığı, ihracatın yavaşlamasına neden olacağı, gelirlerinin %49’unun bu belgeleri onay işlemi olduğu, bunun yanında arşiv giderleri de devam edeceğinden büyük maddi kayba neden olacağı, mükellef portföyünün kaybedileceği ileri sürülmektedir.

DAVALININ SAVUNMASI : Davalı idare tarafından, daha önceki Tebliğde ticaret ve sanayi odaları, birlikler ve yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerine EUR.1 ve EUR.MED dolaşım belgelerini onaylama yetkisinin verildiği, ancak gümrük işlemlerinin kolaylaştırılarak ihracat süreçlerinin artırılması hedefine yönelik olarak söz konusu belgelerin düzenlenmesi, onaylanması ve vize edilmesi aşamalarının tümünün elektronik ortamda yapılması ve bu anlamda tam otomasyona geçilmesi için proje geliştirildiği, bu kapsamda dolaşım belgeleri ile menşe ispat belgelerinin düzenlenme ve onaylama işlemlerinin TOBB, TİM ve TESK tarafından elektronik ortama aktarılmasının sağlandığı, yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerinin onaylaması ihtiyacının kalmadığı, yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerinin tespit işlemi yaptığı gümrük işlemlerinin sayısının gümrük idaresinin ihtiyaçlarına göre azaltılıp çoğaltılabileceği, 2008 yılında 12 tespit işlemi iken bugün 24 tespit işlemini yaptıkları, bu işlemlerin de ücret karşılığı olduğu, iddia edilen boyutta bir maddi kaybın olmasının mümkün olmadığı, elektronik sistem sayesinde ihracatçıların zaman kazandığı ve dava konusu düzenlemede herhangi bir hukuka aykırılık bulunmadığı ileri sürülerek davanın reddi gerektiği savunulmaktadır.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ : …
DÜŞÜNCESİ : Davanın reddi gerektiği düşünülmektedir.

DANIŞTAY SAVCISI : …
DÜŞÜNCESİ : Dava; 23/05/2018 tarih ve 30429 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği’ nin (Gümrük İşlemleri) (Seri No: … ) iptali istemiyle açılmıştır.

4458 sayılı Gümrük Kanunun 10. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendinde, gümrük idaresinin gümrük mevzuatının doğru olarak uygulanması için gerekli gördüğü bütün önlemleri alabileceği, bu çerçevede eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulmasına ilişkin gerekli gördüğü bir kısım tespit işlemlerinin, belirleyeceği niteliklere sahip gümrük müşavirleri eliyle yürütülmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemeye yetkili olduğu hükme bağlanmıştır.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun verdiği bu yetkiye dayalı olarak davalı idare tarafından çıkarılan Gümrük Yönetmeliği ile “Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği” kurumu oluşturulmuş, anılan Yönetmeliğin 574. maddesinde, yetkilendirilmiş gümrük müşaviri, Kanunun 10. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendine istinaden ekonomik etkili gümrük rejimleri, nihai kullanım, basitleştirilmiş usul uygulamaları ve diğer gümrük işlemlerinin doğru olarak uygulanmasını sağlamak için Müsteşarlıkça belirlenen tespit işlemlerini yapmak üzere yetkilendirilen ve 576. maddede belirtilen şartları taşıyan gümrük müşaviri olarak tanımlanmış, bu fıkrada geçen tespit işlemlerine ilişkin usul ve esaslar ile yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerinin çalışma usul ve esaslarının Müsteşarlıkça yayımlanan tebliğ ve genelgelerle belirleneceği kurala bağlanmıştır.
23/05/2018 tarih ve 30429 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: … )’ nin 1. maddesinde, Bu Tebliğin amacı; menşe ispat belgelerinin basımı, dağıtımı, düzenlenmesi ve onaylanmasına ilişkin Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca yetki verilecek kişi, kurum ve kuruluşların belirlenmesi ile bunlar tarafından yapılacak işlemlere ilişkin usul ve esasların tespit edilmesidir.” hükmü yer almış, 2. maddesinde, bu Tebliğin dayanağı mevzuat düzenlenmiş; 3. maddesinde tanımlara yer verilmiş, 4. maddesinde, Menşe ispat belgelerinin basım ve dağıtım yetkisi, “1) Menşe ispat belgelerinin ilgili mevzuatla belirlenen form ve niteliklere uygun olarak ve seri numaraları verilerek basılması ve ihtiyaca göre dağıtılması hususlarında Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) ve Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) ayrı ayrı yetkilendirilmiştir., (2) Yetki verilen kurumlarca ilgili mevzuatla belirlenen form ve niteliklere uygun olarak bastırılan menşe ispat belgelerinin birbirinden ayırt edilebilmeleri, aynı seri numaralı birden fazla belge basılmasının önlenmesi amacıyla TOBB, TESK ve TİM tarafından belgelere farklı seri numaraları verilmesi de dâhil olmak üzere gerekli tedbirler alınır ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığına bilgi verilir., (3) Menşe ispat belgelerinin birinci fıkra hükümleri uyarınca yetkilendirilen kurum veya kuruluşlarca ilk defa basılması veya söz konusu belgelerin yeniden basılmasını gerektirecek ve Bakanlıkça bildirilecek şekilsel değişikliklerin olması halinde; menşe ispat belgelerinin deneme amaçlı basılmış örnekleri nihai basım aşamasından önce Bakanlığın incelemesine ve onayına sunulur. Ancak gerekli düzeltmeler yapıldıktan ve örnekler Bakanlıkça onaylandıktan sonra basım işlemi gerçekleştirilebilir.” hükmü yer almış, 5. maddesinde,” (1) İlgili mevzuatta yer alan hükümlere uygun olarak bastırılan menşe ispat belgeleri TOBB, TİM ve TESK tarafından ilgili oda ve birliklere gönderilir., (2) Odalar ve birliklerce satılan menşe ispat belgelerinin satış ve onay ücreti belge satışı sırasında tahsil edilir., (3) TOBB, TİM ve TESK tarafından basımı yapılan menşe ispat belgeleri, takip edilebilir olması koşuluyla ilgili oda ve birliklerce talep eden firmalara ve temsil ettikleri firmalar için kullanılmak üzere gümrük müşavirlerine satılır. Belgelerin bir sonraki yılda uygulanacak satış fiyatı ve onay fiyatı, basım yetkisi verilmiş kurumların da görüşü alınarak her yıl Bakanlık tarafından belirlenir. Belgelerin satış ve onay fiyatına ilişkin görüş ilgili kurumlarca en geç 1 Aralık tarihine kadar verilir. Bakanlıkça yapılan değerlendirme neticesinde belirlenen fiyatlar Bakanlıkça duyurulur. Odalardan/birliklerden satın alınan menşe ispat belgeleri sadece adına satın alınan kişilerin kendi ihtiyaçları için kullanılabilir. Odalardan/birliklerden gümrük müşavirlerince satın alınan menşe ispat belgeleri, sadece satın alan gümrük müşavirlerinin temsil ettiği firmaların ihtiyaçları için kullanılabilir. Bu belgeler, başka kişi veya firmalara verilemez veya satılamaz.,(4) Odalar ve birlikler tarafından menşe ispat belgelerinin satışında ve sonrasında aşağıda sayılan hususlar yerine getirilir: a) Belge satışı sırasında oda veya birlik personelince belgeyi satın alan kişinin T.C. Kimlik Numarası, adına belge satın alınan firma veya gümrük müşavirinin ismi ve vergi numarası, satılan menşe ispat belgesinin seri numarası ile eşleştirilerek elektronik sisteme girilir.,b) Odalar/birlikler sadece sattıkları belgeleri onaylayabilir. Odalar/birlikler sattıkları belgelerin onay için geri gelip gelmediğini elektronik sistem üzerinden takip eder. Odalar/birliklerce satıldığı halde 6 ay içinde elektronik sistem üzerinden işlem yapılmayan belgeler elektronik sistemde geçersiz statüye gelir ve işlem yapılmama sebepleri belgeyi satın alan firma veya gümrük müşaviri tarafından elektronik sistem üzerinde açıklanır. Açıklama yapılmaması halinde, bu durum belgeleri satın alan firma veya gümrük müşavirine yeni belge satışında dikkate alınır.” hükmüne, 6. maddesinde,” (1) İhracatçılar veya kanuni temsilcileri tarafından, talep edilen menşe ispatına ilişkin bilgi ve belgeler, elektronik sisteme girilerek elektronik olarak imzalanır.,(2) Menşe ispat belgesi düzenlenmesi için başvuruda bulunan ihracatçı veya ihracatçının gümrük beyannamesini imzalamakla yetkili kanuni temsilcisi; eşyanın menşe statüsünü veya ilgili mevzuatın diğer hükümlerinin yerine getirilmiş olduğunu tevsik eden bilgi ve belgeleri elektronik sisteme yüklemekle sorumludur.” hükmüne, 7. maddesinde,” (1) Bakanlıkça yetkilendirilen kurum ve kuruluşlar, elektronik sistemde yer alan bilgilerin doğruluğu ile menşe ispat belgelerinin ilgili yönetmeliklere uygun olarak doldurulup doldurulmadığını kontrol eder. Oda veya birlik personelince menşe ispat belgesinde kayıtlı eşyanın;a) Tamamen Türkiye Gümrük Bölgesinde elde edildiği veya b) Tamamen elde edilmemiş olmakla birlikte kümülasyon hükümleri uygulanmış ise eşyanın Türkiye’de işlem görüp görmediği ve işlem görmüş ise bu işlem sonucunda hangi ülke menşeini kazandığı, veya c) Tamamen elde edilmemiş olmakla birlikte, üretimde üçüncü ülkeler menşeli girdiler kullanılmış ise söz konusu eşya için ilgili yönetmelikte yer alan menşe kuralının ne olduğu ve bu kuralın karşılanıp karşılanmadığı, ve ç) Menşeini tevsik eden tüm bilgi ve belgelerin mevcut olduğu, hususlarında kesin bir kanıya varılmasını sağlayacak incelemeler yapıldıktan sonra elektronik imza ile imzalanarak elektronik sistem üzerinden onay işlemi tamamlanır.(2) Birinci fıkrada yer alan hususlara ek olarak menşe ispat belgelerinin “Sonradan Verilmiştir” veya “İkinci Nüsha” olarak düzenlenmesinin talep edildiği hallerde ilgili yönetmeliklerin buna ilişkin hükümlerinin yerine getirilip getirilmediği oda veya birlik personelince kontrol edilir. Uygunluğun tespiti halinde birinci fıkra hükümleri çerçevesinde ilgili belgeler onaylanır.” hükmüne, 8. maddesinde, (1) Bakanlık (Gümrükler Genel Müdürlüğü), bu Tebliğin uygulanmasını temin etmek amacıyla gerekli göreceği her türlü tedbiri almaya, özel ve zorunlu durumlar ile bu Tebliğde yer almayan hususları diğer kamu kurum ve kuruluşlarınca çıkarılan mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla inceleyip sonuçlandırmaya yetkilidir.” hükmüne, 9. maddesinde,” (1) Bu Tebliğde belirtilen merciler, kendilerine ibraz edilen ve menşe ispat belgesi düzenlenmesine esas teşkil eden belgelerin ilgili mevzuata uygun olarak kontrolünden ve kendilerinin hazırladıkları belgelerin doğruluğundan sorumludur. Basım ve elektronik sistem kullanım yetkisi verilmiş kurumlar, menşe ispat belgelerinin elektronik ortamda takibi de dâhil olmak üzere bu Tebliğin işleyişi ile ilgili olarak gerekli görülen tüm tedbirleri almakla yükümlüdür.,(2) Bakanlık, Odalar/birliklerce menşe ispat belgelerinin ilgili mevzuata uygun olarak düzenlenip düzenlenmediğini denetleyebilir.” hükmüne, 10. maddesinde de (1)) 4/9/2010 tarihli ve 27692 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: …) yürürlükten kaldırılmıştır.” hükmüne yer verilmiştir.
Dava konusu düzenleme ile menşe ispat belgelerinin basımı, dağıtımı, düzenlenmesi ve onaylanmasına ilişkin Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca yetki verilecek kişi, kurum ve kuruluşların belirlenmesi ile bunlar tarafından yapılacak işlemlere ilişkin usul ve esasların tespit edilmesinin amaçlandığı, bu kapsamda … seri nolu genel tebliğ ile menşe ispat belgelerinden EUR.1/EUR.MED dolaşım sertifikalarını onaylama yetkisi yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerine verilmiş iken, dava konusu tebliğ ile anılan tebliğ yürürlükten kaldırılarak, Dünya Ticaret örgütü Ticaretin Kolaylaştırılması Anlaşmasından da kaynaklanan yükümlülükler doğrultusunda. Gümrük işlemlerinin kolaylaştırılarak ihracat süreçlerinin artırılması hedefine yönelik olarak söz konusu belgelerin düzenlenmesi, onaylanması ve vize edilme aşamalarının tamamının elektronik ortamda yapılması ve bu anlamda tam otomosyona geçilmesi için proje geliştirildiği, bu çerçevede sayılan belgelerin düzenlenme ve onaylanma işlemlerinin TOBB.,TİM ve TESK in ayrı ayrı oluşturdukları yazılımlar vasıtasıyla elektronik ortama aktarılmasının sağlandığı, söz konusu sürecin bir yandan etkinliği ve verimliliği artırması diğer yandan yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerinin EUR.1/EUR.MED dolaşım belgelerini onaylama ihtiyacının ortadan kalkmış olması gerekçe gösterilerek söz konusu yetkinin sadece sanayi/ticaret odaları ve birlikler üzerinden devam ettirilmesini sağlamaya yönelik dava konusu tebliğin yürürlüğe konulduğu anlaşılmıştır.
İdareler, normlar hiyerarşisine aykırı olmayacak şekilde, hizmette etkinliğinin sağlanması için gerekli önlemleri alma, bu kapsamda düzenleyici işlemler yapma yetkisine sahip oldukları gibi kamu hizmetlerinin hangi koşullar altında ve nasıl yürütüleceğini önceden saptamak her zaman mümkün olmadığı için, gelişen durumlara ayak uydurmak ve ortaya çıkan ihtiyaçları karşılayabilmek amacıyla düzenleyici işlemler üzerinde gerekli değişiklikleri yapma hususunda da takdir yetkisine sahip bulunmaktadırlar.
İdareye tanınan bu takdir yetkisinin, idarenin keyfi olarak hareket edebileceği anlamına gelmeyeceği tartışmasızdır. Zira, takdir yetkisi ile idareye ancak hukuk kuralları içinde hareket özgürlüğü tanınmış olduğundan, yasa koyucu tarafından idareye tanınan bu yetkinin kamu yararı ve hizmet gereklerine uygun olarak kullanılması gerekmektedir.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 10. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendi ile bir kısım tespit işlemlerinin yetkilendirilmiş gümrük müşavirleri eliyle yürütülmesine imkân sağlanmış olup, söz konusu tespit işlemlerini belirleme hususunda gümrük idarelerine takdir yetkisi verildiği açıktır.
Bu durumda; Türkiye veya Avrupa Birliğinde serbest dolaşımda bulunan eşyanın Gümrük Birliği çerçevesinde tercihli rejimden yararlanabilmesini sağlamak üzere gümrük idaresince vize edilen EUR.1/EUR.MED dolaşım sertifikalarının basımı, dağıtımı, düzenlenmesi ve onaylanmasına ilişkin Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca yetki verilecek kişi, kurum, kuruluşların belirlenmesi ile bunlar tarafından yapılacak işlemlere ilişkin usul ve esasların tespit edilmesine yönelik dava konusu düzenlemede kamu yararı ve hizmet gerekleri bakımından hukuka aykırılık görülmemiştir.
Açıklanan nedenlerle, davanın reddi gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA

Karar veren Danıştay Onuncu Dairesince, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

MADDİ OLAY VE HUKUKİ SÜREÇ :
Bakılan dava, yetkilendirilmiş gümrük müşaviri olan davacı tarafından, 23/05/2018 tarih ve 30429 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği’nin (Gümrük İşlemleri) (Seri No: …) iptali istemiyle açılmıştır.

İNCELEME VE GEREKÇE:
İlgili Mevzuat:
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 10. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendinde, “Müsteşarlık, gümrük mevzuatının doğru olarak uygulanması için gerekli gördüğü bütün önlemleri alır. Bu çerçevede, eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulmasına ilişkin gerekli gördüğü bir kısım tespit işlemlerinin, belirleyeceği niteliklere sahip gümrük müşavirleri eliyle yürütülmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemeye yetkilidir.” hükmü; 22. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendinde, Türkiye tarafından tek taraflı olarak bazı ülkeler, ülke grupları veya toprak parçaları için tanınan tercihli tarife uygulamalarından yararlanan eşyanın tercihli menşe kurallarının Cumhurbaşkanı Kararı ile belirleneceği kuralı yer almaktadır.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’na dayanılarak, aynı Kanun’un yönetmelikle düzenlenmesini öngördüğü konuları düzenlemek ve uygulamaya yön verecek hususlara açıklık getirmek amacıyla 07/10/2009 tarih ve 27369 (Mükerrer) sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük Yönetmeliği’nin “Yetkilendirilmiş gümrük müşaviri” başlıklı 574. maddesinde, “(1) Yetkilendirilmiş gümrük müşaviri, Kanunun 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine istinaden ekonomik etkili gümrük rejimleri, nihai kullanım, basitleştirilmiş usul uygulamaları ve diğer gümrük işlemlerinin doğru olarak uygulanmasını sağlamak için Bakanlıkça belirlenen tespit işlemlerini yapmak üzere yetkilendirilen ve 576 ncı maddede belirtilen şartları taşıyan gümrük müşaviridir. (2) Birinci fıkrada geçen tespit işlemlerine ilişkin usul ve esaslar ile yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerinin çalışma usul ve esasları Bakanlıkça yayımlanan tebliğ ve genelgelerle belirlenir. …” düzenlemesi yer almaktadır.
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 22. maddesine göre, Bakanlar Kurulu’nun … tarih ve … sayılı kararı ile yürürlüğe konulan Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Kapsamında Tercihli Rejimden Yararlanacak Eşyanın Menşeinin Tespitine İlişkin Kararda, “EUR.1 Dolaşım Belgesi”, Türk menşeli ürünlerin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi kapsamında kümülasyon hükümlerinden yararlanabilmesini sağlamak üzere gümrük idareleri veya bu idarelerce yetkili kılınan kuruluşlarca usulüne uygun olarak düzenlenip gümrük idarelerince vize edilen, bir örneği Ek-7’de yer alan menşe ispat belgesi; “Forma A Menşe Belgesi”, menşeli ürünlerin Türkiye’ye ithalatında, Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi kapsamında tercihli rejimden yararlanabilmesini sağlamak üzere gümrük idarelerince veya diğer yetkili resmi idarelerce usulüne uygun olarak düzenlenen ve bir örneği Ek-4’te yer alan menşe ispat belgesi; “Menşe ispat belgesi”, Form A Menşe Belgesi, EUR.1 Dolaşım Belgesi veya fatura beyanı şeklinde tanımlanmıştır.
20/05/2015 tarih ve 29361 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türkiye Tarafından Tanınan Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Kapsamında Yapılacak İhracatta Düzenlenecek Eur.1 Dolaşım Belgesi ve Fatura Beyanına İlişkin Yönetmeliğin “Tanımlar” başlıklı 3. maddesinde, “EUR.1 Dolaşım Belgesi: Türkiye menşeli ürünlerin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi kapsamında kümülasyon hükümlerinden yararlanabilmesini sağlamak üzere gümrük idareleri veya Bakanlıkça yetkili kılınan kuruluşlarca usulüne uygun olarak düzenlenip gümrük idarelerince vize edilen, bir örneği ek-1’de yer alan menşe ispat belgesini, … Elektronik sistem: Menşe ispat ve dolaşım belgelerinin düzenlenmesine yönelik başvurunun yapılması, belgelerin düzenlenmesi, kontrol edilmesi, onaylanması ve vize işlemlerinin gerçekleştirilmesini sağlamak üzere Bakanlık ya da Bakanlıkça uygun görülen kişi ve kuruluşlarca elektronik ortamda verilen hizmet ve bu hizmete dair alt yapıyı … ifade eder”; “EUR.1 Dolaşım Belgesinin şekli, basımı ve dağıtılması” başlıklı 5. maddesinde, “(1) EUR.1 Dolaşım Belgeleri ve başvuru formları ek-1’de belirlenen form ve niteliklere uygun olarak ve seri numaraları verilerek Bakanlık veya Bakanlık tarafından yetkili kılınan kurum veya kuruluş tarafından bastırılır ve ihtiyaca göre dağıtılır. (2) EUR.1 Dolaşım Belgeleri yalnızca ihracatçı veya ihracatçının gümrük beyannamesini imzalamakla yetkili kanuni temsilcisi tarafından, birer örneği ek-1’de yer alan EUR.1 Dolaşım Belgesi ile başvuru formunun bu Yönetmeliğe uygun olarak doldurulması suretiyle yazılı başvurusu üzerine düzenlenir.”; “Elektronik sistemde düzenlenen EUR.1 Dolaşım Belgelerine ilişkin gümrük idaresince veya Bakanlıkça yetkilendirilen kişi ve kuruluşlarca yapılacak işlemler” başlıklı 8/A maddesinde, “(1) 6/A maddesi uyarınca elektronik sistem kullanılarak EUR.1 Dolaşım Belgesi düzenlenmesi amacıyla başvuruda ve beyanda bulunulması durumunda gümrük idaresi ya da Bakanlıkça yetki verilen kişi ve kuruluşlar, bu başvuruları ve 6/A maddesinin üçüncü fıkrasının (c) bendi uyarınca başvuruda ibraz edilen bilgi ve belgelerle birlikte, ihracata ait diğer belgeleri de inceleyerek gerekli işlemleri tamamlar.
(2) Beyana ve belgelere ilişkin kontroller tamamlandıktan sonra, uygun görülen başvurular elektronik sistem üzerinden onaylanır. …”; “Elektronik sistemde düzenlenen EUR.1 Dolaşım Belgelerinin gümrük idarelerince incelenmesi ve vize edilmesi” başlıklı 9/A maddesinde, (1) Elektronik sistem üzerinden düzenlenerek gümrük idaresine gönderilen EUR.1 dolaşım belgelerinin kontrolü elektronik sistem üzerinden yapılarak uygun olması durumunda vize edilir. Elektronik olarak vize edilen EUR.1 Dolaşım Belgesi kapsamı eşyaya ilişkin kontroller gümrük idaresince gerçekleştirilir. …”; “Elektronik sistem üzerinden EUR.1 Dolaşım Belgesinin sonradan verilmesi işlemleri” başlıklı 10/A maddesinde, “(1) İhracatçı veya onun sorumluluğu altında gümrük beyannamesini imzalamaya yetkili kanuni temsilcisi;
a) Eşyanın cinsi, türü, niteliği ve miktarını, ambalaj şeklini, marka ve numaralarını, işaretlerini, ihracat işleminin yapıldığı gümrük idaresinin adını, gümrük beyannamesinin tarih ve sayısını belirterek ve gümrük beyannamesinin bir örneğini eklemek suretiyle elektronik sistem üzerinden başvuruda bulunur.
b) Söz konusu eşya için ihraç sırasında EUR.1 Dolaşım Belgesi verilmediğini veya ithalatçı ülke gümrük idaresince teknik nedenlerle kabul edilmediğini sebepleri ile birlikte elektronik sistem üzerinden beyan eder.
(2) Birinci fıkrada belirtilen şartları yerine getiren ihracatçının veya onun sorumluluğu altında gümrük beyannamesini imzalamaya yetkili kanuni temsilcisinin talebi, gümrük idaresi veya Bakanlıkça yetkilendirilen kişi ve kuruluşlar tarafından incelenir. Söz konusu ihraç eşyasına ait gümrük beyannamesi ve ekleri diğer evrak ile varsa bu işleme dair dosyaların incelenmesi ve kontrolü sonucunda, yapılan beyanın tamamen uygun olduğu anlaşıldığı takdirde başvurular elektronik sistem üzerinden onaylanır ve vize edilir.” düzenlemeleri yer almaktadır.
Yukarıda aktarılan mevzuata dayanılarak hazırlanan dava konusu Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 149), 23/05/2018 tarih ve 30429 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 28/05/2018 tarihi itibarıyla yürürlüğe konulmuş ve aynı tarih itibarıyla 04/09/2010 tarihli ve 27692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 77)’ni yürürlükten kaldırmıştır.

Dava Konusu Tebliğin İncelenmesi:
Anayasa’nın 124. maddesinde, Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzelkişilerinin, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabileceği hükmüne yer verilmiştir.
Buna göre, idari teşkilat yapısı içinde yer alan Bakanlıklar ile diğer kamu kurum ve kuruluşları, görev alanlarına ilişkin olarak yönetmelik, yönerge, tebliğ, genelge ve talimat gibi çeşitli adlar altında düzenleme yapabilmektedirler.
Bu düzenlemeler arasında uyulması gereken “normlar hiyerarşisi” kuramına göre, hukuk düzeni, farklı kademede yer alan Anayasa, kanun, yönetmelik ve diğer düzenleyici işlemlerden oluşan birçok normu içermekte ve her norm geçerliliğini bir üst basamakta yer alan normdan almaktadır. Normlar hiyerarşisine göre kanundan sonra gelen yönetmelik, genelge, tebliğ, talimat gibi düzenlemelerin ancak kanunda verilmiş olan hakkın kullanılmasının açıklanması ile ilgili olacağı, bu metinlerde kanun ile verilmiş olan hakkı genişletici veya daraltıcı mahiyette hükümlere yer verilemeyeceği hukukun genel ilkelerindendir.
Menşe ispat belgelerinin basımı, dağıtımı, düzenlenmesi ve onaylanmasına ilişkin Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca yetki verilecek kişi, kurum ve kuruluşların belirlenmesi ile bunlar tarafından yapılacak işlemlere ilişkin usul ve esasların tespit edilmesi amacıyla çıkarılan dava konusu Tebliğ ile menşe ispat belgelerinin ilgili mevzuatla belirlenen form ve niteliklere uygun olarak ve seri numaraları verilerek basılması ve ihtiyaca göre dağıtılması hususlarında Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) ve Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) ayrı ayrı yetkilendirilmiş, ilgili mevzuatta yer alan hükümlere uygun olarak bastırılan menşe ispat belgelerinin TOBB, TİM ve TESK tarafından ilgili oda ve birliklere gönderileceği, odalar ve birliklerce satılan menşe ispat belgelerinin satış ve onay ücretinin belge satışı sırasında tahsil edileceği, belge satışı sırasında oda veya birlik personelince belgeyi satın alan kişinin T.C. Kimlik Numarasının, adına belge satın alınan firma veya gümrük müşavirinin ismi ve vergi numarasının, satılan menşe ispat belgesinin seri numarasının eşleştirilerek elektronik sisteme girileceği, odaların veya birliklerin sadece sattıkları belgeleri onaylayabileceği, odaların veya birliklerin sattıkları belgelerin onay için geri gelip gelmediğini elektronik sistem üzerinden takip edeceği hususları düzenlenmiş; ayrıca 04/09/2010 tarihli, 27692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve menşe ispat belgeleri olan EUR.1 ve EUR-MED dolaşım sertifikalarını onaylama hususunda yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerine de yetki veren Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 77) yürürlükten kaldırılmıştır.
Dolayısıyla, yürürlükten kaldırılan Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 77) uyarınca yetkilendirilmiş gümrük müşavirleri tarafından da onaylanabilen menşe ispat belgelerinin, dava konusu Tebliğ ile yalnızca yetkilendirilmiş odalar ve birlikler tarafından elektronik sistem üzerinden onaylanması öngörülmüş ve yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerinin bu belgeleri onaylama yetkisi kaldırılmıştır.
Davalı Bakanlığın; 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 10. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendi uyarınca, eşyanın gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulmasına ilişkin gerekli gördüğü bir kısım tespit işlemlerinin, belirleyeceği niteliklere sahip gümrük müşavirleri eliyle yürütülmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemeye yetkili olduğu; ayrıca Bakanlar Kurulu’nun 15/12/2014 tarih ve 2014/7064 sayılı Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Kapsamında Tercihli Rejimden Yararlanacak Eşyanın Menşeinin Tespitine İlişkin Kararı ve Türkiye Tarafından Tanınan Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Kapsamında Yapılacak İhracatta Düzenlenecek Eur.1 Dolaşım Belgesi ve Fatura Beyanına İlişkin Yönetmelik gereği de menşe ispat belgelerini onaylamak üzere yetki verilecek kişi ve kuruluşları belirleme yetkisine sahip olduğu açıktır.
Bu durumda, yürürlükten kaldırılan Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: …) ile yetkilendirilmiş gümrük müşavirleri tarafından onaylanmasına imkan tanınan menşe ispat belgelerinin düzenlenmesi, onaylanması ve vize edilmesi aşamalarının tümünün elektronik ortamda yapılarak gümrük işlemlerinin yürütülmesinin, kontrol ve takibinin gerek ihracatçı gerekse bu işlemler (menşe ispat belgesinin satışı, onay ve vizesi vb.) sırasında görev ifa eden kişi, kurum ve kuruluşlar yönünden kolaylaştırılmasının amaçlandığı görüldüğünden, yetkilendirilmiş gümrük müşavirlerince yapılabilecek tespit işlemlerini belirleme hususunda takdir yetkisi bulunan davalı idarece getirilen dava konusu düzenlemede üst normlara, kamu yararına ve hizmet gereklerine aykırılık bulunmadığı sonucuna varılmıştır.

KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1. DAVANIN REDDİNE,
2. Ayrıntısı aşağıda gösterilen toplam … TL yargılama giderinin davacı üzerinde bırakılmasına,
3. Karar tarihinde yürürlükte bulunan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi uyarınca belirlenen … TL vekâlet ücretinin davacıdan alınarak davalı idareye verilmesine,
4. Posta gideri avansından artan tutarın kararın kesinleşmesinden sonra davacıya iadesine,
5. Bu kararın tebliğ tarihini izleyen 30 (otuz) gün içerisinde Danıştay İdari Dava Daireleri Kuruluna temyiz yolu açık olmak üzere, 28/12/2022 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.