1. Daire 1988/107 E. , 1988/108 K.
Daire : BİRİNCİ DAİRE
Karar Yılı : 1988
Karar No : 108
Esas Yılı : 1988
Esas No : 107
Karar Tarihi : 21/04/988
İKTİSADİ İŞLETME NİTELİĞİ TAŞIMAYAN VE BU NEDENLE BELEDİYELERİN VE ÖZEL İDARELERİN 23 SAYILI KANUNUN 1.MADDESİ KAPSAMINA GİRMEYEN VE HİZMET BİRİMİ SAYILAN İŞLETMELERİ 2514 SAYILI KANUNUN 68.MADDESİNE GÖRE DENETLENECEĞİNDEN, BELEDİYE SU OTOBÜS İŞLETMESİNİN BELEDİYE MECLİSİNCE İNCELENİP KARARA BAĞLANAN KESİN HESAPLARINA İLİŞKİN OLARAK SONRADAN OLUŞAN UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜNÜN SAYIŞTAY’IN YETKİSİ İÇİNDE OLDUĞU HK.
… İli Merkez Belediyesi Su Otobüs İşletmesi hesap iş ve işlemlerinin teftişi lahiyasında, usulsüz harcamalar nedeniyle sorumlu tahakkuk memuru ve ödemeyi gerçekleştiren muhasip adına kişi borcuna alınarak tahsil edilmesi önerilen bazı kişi borçlarının kaldırılması yolunda Belediye Meclisince ittihaz olunan kararın, 1580 sayılı Belediye Kanununun 74.maddesine göre incelenmesinin istenilmesi üzerine, “1580 sayılı Belediye Kanununun 74.maddesinde, “Adi ve fevkalade içtimalar haricinde veya vazife ve selahiyeti kanuniye hilafına veya Devlet kanun ve nizamnamelerine mugayir olarak ittihaz edilen mülhakat meclisi kararları valinin talebi üzerine vilayet idare heyeti tarafından, vilayet merkezi olan mahallerde Dahiliye Vekaletinin talebi üzerine Devlet şurasınca tetkik olunarak tasdik veya iptal olunur.” denilmektedir. Merkezi idarenin ve Danıştayın bu maddeye göre yaptığı denetimin, yerinde yönetim organlarının işlem ve kararlarının mevzuata aykırı olmamasının sağlanması amacıyla öngörülen bir tür vesayet denetimi olduğu kuşkusuzdur. Özel bir kanunla kurulmadığı gibi … Belediyesinden ayrı bir tüzel kişiliği de bulunmadığı anlaşılan Belediyeye bağlı Su-Otobüs İşletmesinin hesap ve işlemlerinin mali denetiminin, belediyelerin tabi olduğu yönteme tabi bulunması ve bu mali denetimin yapıla
bilir olması, 1580 sayılı Yasayla düzenlenen denetim yolunun kullanılmasına engel oluşturmamaktadır.
… İli Merkez Belediyesi Su-Otobüs İşletmesi hesap iş ve işlemlerinin teftişi sonUcu düzenlenen teftiş lahiyasında, usulsüz harcamalar nedeniyle sorumlu sayman ve tahakkuk memuru adına kişi borçlarına alınarak tahsil edilmesi önerilen bazı kişi borçlarının kaldırılması yolunda … Belediye Meclisince ittihaz olunan kararın, İçişleri Bakanlığınca 1580 sayılı Belediye Kanununun 74.maddesine göre iptali istenilmektedir. Belediyelerin en yüksek karar organı olan belediye meclislerinin, mülkiye müfettişlerince yapılan denetim sonucu düzenlenen lahiyalarda önerilen hususlar hakkında karar almak konusunda yetkili bulundukları ve İçişleri Bakanlığı yazısıyla iptali istenen kararın da bu yolda alınmış bir karar olduğu açık bulunduğundan, 1580 sayılı Yasa
nın 74.maddesine göre iptali istenen belediye meclisi kararının incelenmesi hususunda Danıştayın yapacağı denetimin, kararın hukuka uygun olup olmadığı hususunun araştırılmasına yönelik olacağı, bu yolda bir denetimin ise işin esasına girilmeden yapılamayacağı açıktır. Nitekim Danıştay Üçüncü Dairesinin 24.9.1969 günlü E:1969/354, K:1969/413, 19.4.1971 günlü E:1971/23, K:1971/218, 17.6.1972 günlü ve E:1972/400, K:1972/420 sayılı kararlarında da bu esasa göre, kişi borçlarının kaldırılmasına ilişkin belediye meclisi kararları hakkındaki iptal istemleri, usulsüz yapıldığı ileri sürülen harcamaların yasalara uygun olup olmadığı incelenmek suretiyle karara bağlanmıştır.
Sayıştayın muhasip hesapları üzerinde yapacağı denetim nedeniyle belediye meclis kararı üzerinde Yasayla öngörülen ve Danıştaya verilen denetim yolu bertaraf edilemeyeceğinden, işin esasının incelenmesi bunun içinde İçişleri Bakanlığından kanuna aykırılık nedenlerinin açıklanması gerektiği” yolundaki ayrışık oya karşı, 1580 sayılı Belediye Kanununun 4.4.1945 günlü ve 4705 sayılı Yasayla değiştirilen 128.maddesi, “Her yıl bütçesinin kesin hesabı, hesap döneminin bitiminden sonra gelen Nisan ayı içinde sorumlu muhasibin idare hesabı ile birlikte encümene verilri. İdare hesabı ve kesin hesap 70.ve 86.maddelere göre onanır.” hükmünü içermekte ve söz konusu 70.maddenin ikinci bendinde kat’i hesabın belediye meclisinde görüşüleceği ve karara bağlanacağı belirtildikten sonra 86.maddede belediyenin kesin hesaplarının ait olduğu yılın bitiminden itibaren 6 ay içinde belediye encümeni kararıyla belediye reisi tarafından tetkik ve tasdik olmak üzere meclise verilmesi hususu hükme bağlanmış bulunmaktadır.
Öte yandan, 2514 sayılı Divanı Muhasebat Kanununun 68.maddesinde belediyelerin muhasip hesaplarıyla kati hesaplarının belediye encümeni ve meclislerince incelendikten sonra verilen karar suretleri ve bütçeleriyle birlikte Sayıştaya gönderileceği, bu hesapların ikinci derecede Sayıştayca incelenerek hükme bağlanacağı öngörülmüştür. Aynı yasanın 70.maddesinde de Muhasebei Umumiye Kanunu ile Sayıştay Kanununda ita amirleri, muhasip ve tahakkuk memurları hakkındaki Sayıştay yetkilerinin il özel idareleriyle belediyelerin ita amirleri, muhasipleri ve tahakkuk memurları da kapsadığı belirtilmiştir.
20.7.1960 günlü ve 23 sayılı Sermayesinin Tamamı Devlet Tarafından Verilmek Suretiyle Kurulan Teşekküllerin İdare ve Murakabeleri Hakkındaki 3460 sayılı Kanuna Ek Kanunun 9.maddesinde özel idare ve belediyelerin kurdukları iktisadi işletmelerin idare meclislerinin kaldırıldığı, 10.maddesinde bu teşebbüslerin denetimlerinin bu idarelerin kendi uzuvlarıyla yapılacağı, 12.maddesinde özel kanunların bu kanuna aykırı hükümlerinin yürürlükten kalktığı hükme bağlanmış ve 26.8.1960 günlü Resmi Gazetede yayımlanan bu Kanuna ilişkin İzahnamede özel idare ve belediyelerin sermayesinin tamamına ya da yarısından fazlasına sahip
oldukları işletmelerin Yüksek Murakabe Heyetince denetleneceğinin açıklanması suretiyle belediyelere bağlı iktisadi teşebbüslerin denetimlerinin 2514 sayılı Divanı Muhasebat Kanununun 68.maddesine göre, Sayıştay Genel Kurulunca yapılamayacağı öngörülmüştür.
Bu durumda, gerek 23 sayılı Yasada ve İzahnamede yer alan hükümlerin gerekse Sayıştay Genel Kurulu kararının incelenmesinden sermayesinin yarısından fazlası veya tamamı belediyelere ve özel idarelere ait iktisadi işletmelerin Sayıştayın denetimi dışğnda kalacağı, ancak, iktisadi işletme niteliği bulunmayan ve bu nedenle belediyelerin ve özel idarelerin 23 sayılı Yasanın birinci maddesi kapsamına girmeyen ve hizmet birimi sayılan işletmelerinin 2514 sayılı Divanı Muhasebat Kanununun 68.maddesine göre denetleneceği kuşkusuz bulunmaktadır.
Öte yandan, 21.2.1967 günlü ve 832 sayılı Sayıştay Kanununun geçici 8. maddesinde 1961 Anayasasının 116.maddesinde yer alan il özel idareleri belediyelerin mali işlerinin denetlenmesine dair yasa yürürlüğe girinceye kadar 2514 sayılı Yasa ile bu Yasaya ek yasaların il özel idareleriyle belediyelere ait hükümlerinin yürürlükte kalacağı belirtilmiştir. 1961 Anayasasının “Mahalli İdarelerin… maliye ve kolluk işleri kanunla düzenlenir.” biçimindeki hükmü 1982 Anayasasında da aynen yine lenmiş, ancak, söz konusu yasa henüz çıkarılmamıştır. Bu nedenle de mahalli idarelerin mali işlemlerinin denetlenmesi Sayıştayca yapılmaya devam olunacaktır.
2514 sayılı Yasanın 68.maddesinde belediyelerin muhasip hesaplarının birinci derecede belediye encümeni ve meclisince, ikinci derecede ise Sayıştayca denetleneceği, tasdik tarihinden itibaren belediye meclislelerinin bir ay içinde verecekleri karar suretiyle o yılki bütçelerinin ve hesaplarının Sayıştaya gönderileceği, Sayıştayca verilecek karara göre alakadarlar hakkında işlem yapılacağı hükmü yer aldığına göre … Belediyesine bağlı bir hizmet birimi olan … Belediyesi Su Otobüs İşletmesi Müdürlüğünün muhasip hesaplarıyla kati hesaplarının birinci derecede Giresun Belediye Encümeni ve Meclisince denetlenmesi, ikinci derecede denetlemenin ise Sayıştayca yapılaması zorunlu bulunmaktadır.
Bu itibarla, yılları kesin hesapları Belediye Meclisince incelendiğine, bu hesapları ikinci derecede inceleyerek sorumlular hakkında karar verme yetkisi de Sayıştay’a ait bulunduğuna göre, Belediye Meclisince incelenip karara bağlanankesin hesaplara ilişkin olarak sonradan olu-
şan uyuşmazlıkların çözümü de Sayıştayın yetkisindedir.
Nitekim, Danıştay Genel Kurulunun 25.4.1957 günlü ve E:1957/1080, K:1957/758 sayılı, 30.9.1957 günlü ve E:1957/2116, K:1957/891 sayılı kararıyla Danıştay Dava Daireleri Kurulunun 8.4.1966 gün ve E:1961/107, K:1966/402 sayılı ve 22.11.1968 gün ve E:1968/332, K:1968/761 sayılı kararı da bu doğrultuda bulunmaktadır.
Yukarıda belirtilen nedenlerle … Belediye Meclisinin söz konusu eşhas zimmeminin kaldırılması yolundaki itiraz konusu kararının iptaline karar verildi.